Budjet hisobi va g’aznachilik ishi” kafedrasi “budjet hisobi” Fanidan O’quv–uslubiy majmua

Moliyaviy aktivlarni hisobga olish uchun schyotlar rejasida quyidagi schyotlar belgilangan:
10 “Hisobvaraqlardagi budjet mablag‘lari”; 
11 “Hisobvaraqlardagi budjetdan tashqari mablag‘lar”; 
12 “Kassa”;
13 “Boshqa pul mablag‘lari”;
14 “Moliyaviy qo‘yilmalar”.


2.Hisobvaraqlardagi budjet mablag‘larining hisobi.
Davlat budjeti g‘azna ijrosi sharoitida budjet tashkilotlari pul mablag‘lari G‘aznachilik va uning xududiy bo‘limlarida ochilgan shahsiy hisobvaraqlarda yuritiladi. G‘azna ijrosiga o‘tmagan budjet tashkilotlari pul mablag‘lari banklarda ochilgan hisobvaraqlarida yuritilmoqda. Umumiy ko‘rinishda hisobvaraqlardagi budjet mablag‘larini quyidagicha aks ettirish mumkin(1-chizma).




1-chizma. Budjet pul mablag‘lari hisobini yuritilishi.

Budjet tashkilotlarining budjet mablag‘lari bo‘yicha shaxsiy hisobvaraqlarining ochilishi moliya organlari tomonidan quyidagi hujjatlar asosida amalga oshiriladi:

a) budjetdan mablag‘ oluvchining moliya organi rahbarining yoki uning o‘rnini bosuvchi shaxsning ruxsat beruvchi yozuvi qo‘yilgan shaxsiy hisobvaraq ochish to‘g‘risidagi arizasi.
Agar, budjetdan mablag‘ oluvchi bir vaqtning o‘zida yuridik shaxs maqomiga ega bo‘lmagan, quyi budjetdan mablag‘ oluvchilar uchun budjet mablag‘larini taqsimlovchi bo‘lsa, tegishli shaxsiy hisobvaraqlar ochish uchun bir nusxada ariza, unga ilova qilib xizmat ko‘rsatiladigan quyi budjetdan mablag‘ oluvchilarning ro‘yxati taqdim etiladi;
b) xarajatlar smetasi nusxasi, jumladan vaqtinchalik va aniqlangan hamda unga moliya organlarining mansabdor shaxslari tasdiqlagan va moliya organlarining muhri qo‘yilgan zarur hujjatlarning ilovalari bilan, Zaxira jamg‘armasi mablag‘lari bo‘yicha xarajatlar smetalari nusxalari.
Bunda, o‘rnatilgan tartibda o‘zining tasarrufida bo‘lgan, yuridik shaxs maqomiga ega bo‘lmagan, quyi budjetdan mablag‘ oluvchilarning xarajatlariga xizmat ko‘rsatish va hisobini yuritishni amalga oshiradigan budjetdan mablag‘ oluvchilar uchun ularning shaxsiy xarajatlarini (shaxsiy xarajatlar smetasi asosida) hisobini yuritish uchun alohida shaxsiy hisobvaraq ochiladi va xizmat ko‘rsatiladigan quyi budjetdan mablag‘ oluvchilar uchun (umumiy xarajatlar smetalari asosida) alohida har bir budjet tasnifining paragrafi bo‘yicha shaxsiy hisobvaraqlar ochiladi;
v) kapital qurilish ob’ektlari bo‘yicha xarajatlarning oylik yoyilmasi, qurilishlarning manzilli ro‘yxati (loyiha-tadqiqot ishlarining manzilli ro‘yxati) nusxasi, qurilishlarning titul ro‘yxati nusxasi (kapital qurilish buyurtmachilari uchun); 
g) bir nusxada yuqori tashkilot tomonidan yoki notarial tasdiqlangan moliyaviy hujjatlarga imzo qo‘yish huquqiga ega bo‘lgan tashkilotning mansabdor shaxslarining imzo namunalari va shaxsiy hisobvaraqlar bilan muomalalarni amalga oshirishdagi tashkilotning muhr izi tushirilgan kartochkasi.
Shahsiy hisobvaraq ochilgandan keyin G‘aznachilik bo‘limlariga belgilangan tartibda naqt pul va boshqa buxgalteriya xujjatlarini olish uchun moddiy javobgar shaxs nomiga ishonchnoma rasmiylashtirilib taqdim etiladi. Bu ishonchnoma berilgan shaxs nomiga g‘aznachilik bo‘limlari tomonidan naqt pul olish uchun chek rasmiylashtirilib beriladi yoki g‘aznachilik bo‘limlaridan shahsiy hisobvaraqdan ko‘chirma va unga ilova qilingan xujjatlarni olishiga ruxsat beriladi.
Ma’lumki O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 3 sentyabrdagi 414-sonli "Budjet tashkilotlarini mablag‘ bilan ta’minlash tartibini takomillashtirish to‘g‘risida"gi qaroriga muvofiq, budjetdan mablag‘ oluvchilarni Davlat budjetidan xarajatlarning to‘rt guruhi bo‘yicha moliyalashtirish tartibi belgilangan:
I. Ish haqi va unga tenglashtirilgan to‘lovlar (bolali oilalarga nafaqalar va kam ta’minlangan oilalarga moddiy yordam, stipendiyalar va boshqalar);
II. Ish haqiga qo‘shimchalar;
III. Kapital qo‘yilmalar (Davlat investitsiya dasturida nazarda tutilgan manzilli ro‘yxatlarga muvofiq);
IV. Boshqa xarajatlar (oziq-ovqat, dori-darmon, kommunal xizmatlar va boshqa xarajatlar).
Budjetdan mablag‘ oluvchilarning I va II guruh bo‘yicha xarajatlar to‘lovi birinchi navbatda amalga oshiriladi. Bunda, I guruh xarajatlarini II guruh xarajatlari to‘lovisiz amalga oshirish taqiqlanadi.
Tegishli budjet bo‘yicha I va II guruh xarajatlari to‘lovi uchun g‘azna hisobvaraqlarida zarur mablag‘larni qoplaydigan qoldiqlar mavjud bo‘lganda, I va II guruh xarajatlarini to‘liq amalga oshirgan tashkilotlar bo‘yicha IV guruh xarajatlarini amalga oshirishga ruxsat etiladi. 
IV guruh "Boshqa xarajatlar" bo‘yicha mablag‘larning sarflanishi o‘rnatilgan limitlar doirasida quyidagi navbatga rioya qilgan holda amalga oshiriladi:
- ovqatlantirish;
- dori-darmonlar;
- kommunal xizmatlar;
- boshqa xarajatlar.
Budjet hisobvaraqlardan yuqorida keltirib o‘tilgan 4 xarajat guruxi to‘lab beriladi. g‘aznachilik bo‘linmalari g‘azna hisobvaraqlaridan to‘lov topshiriqnomalar asosida tashkilot va muassasalarni saqlash, markazlashtirilgan tadbirlarni o‘tkazish, kapital qo‘yilmalar va boshqa maqsadlar uchun to‘lovlarning tasdiqlangan xarajatlar smetasi va kapital qo‘yilmalar limitlari doirasida amalga oshiradi.
Buning uchun yuridik va moliyaviy majburiyatlar belgilangan tartibda ro‘yhatga olinadi va to‘lab beriladi. Budjet mablag‘lari hisobiga I va II guruh xarajatlari bo‘yicha moliyaviy majburiyatlar ish haqi va unga tenglashtirilgan xarajatlar to‘lovi uchun naqd pul mablag‘larini olishga so‘rovnoma, shuningdek ushbu guruhlar xarajatlari bo‘yicha to‘lov topshiriqnomalari asosida ro‘yxatga olinadi. 
Budjet tashkilot ish haqi va unga tenglashtirilgan to‘lovlar, shuningdek xizmat safari xarajatlarini to‘lash uchun naqd pul mablag‘lari olishga g‘aznachilik bo‘linmasiga budjetdan mablag‘ oluvchining rahbari va bosh hisobchisi imzosi bilan, ikki nusxada ish haqi va unga tenglashtirilgan to‘lovlar, shuningdek xizmat safari xarajatlarini to‘lash uchun naqd pul mablag‘lari olishga so‘rovnoma va unga to‘ldirilgan chek ilova qilingan holda taqdim qiladi.
Budjetdan mablag‘ oluvchilar naqd pul olish uchun moddiy javobgar shaxs (kassir)ga berilgan ishonchnomani g‘aznachilik bo‘linmalariga taqdim qiladilar.
Olinishi kerak bo‘lgan naqt pul g‘aznachilik bo‘limining banklardagi tranzit schyotiga yagona g‘azna hisob raqamidan to‘lov topshiriqnomasi asosida g‘aznachilik tomonidan o‘tkaziladi. To‘ldirilgan chek budjet tashkiloti xodimi tomonidan bankka taqdim etiladi va bank tomonidan chekda ko‘rsatilgan mablag‘ to‘lab beriladi. Naqd pul berilganidan so‘ng reyestrning ikkinchi nusxasi (kassa chiqim jurnali) chek ijro etilganligi to‘g‘risidagi belgi qo‘yilgan holda bank ko‘chirmasi bilan birga tegishli g‘aznachilik bo‘linmasiga qaytariladi. G‘aznachilik bo‘linmasi bank ko‘chirmasi, reyestr va chekga asosan tegishli shaxsiy hisobvaraqda belgi qo‘yadi va budjet tashkilotiga uning shaxsiy hisobvarag‘idan ko‘chirma beradi, shu bilan birga budjet tashkiloti buxgalteriyasida keyingi hisoblarni yuritish uchun ish haqi va unga tenglashtirilgan to‘lovlar, xizmat safari xarajatlarini to‘lash uchun berilgan so‘rovnomaning ikkinchi nusxasiga "TO‘LANDI" belgisini qo‘yib budjetdan mablag‘ oluvchiga qaytaradi.
III guruh xarajatlari bo‘yicha moliyaviy majburiyatlarning qabul qilinishi pudratchilarning ish bajarilganligini tasdiqlovchi hisobvaraq-fakturalar asosida amalga oshiriladi.
G‘aznachilik bo‘linmalari tomonidan pul mablag‘larini o‘tkazish quyidagi hollarda amalga oshiriladi:
to‘lov topshiriqnomasida budjet tasnifining tegishli kodlari, shartnoma, hisobvaraq-faktura, avans miqdori va boshqa kerakli rekvizitlar to‘g‘ri ko‘rsatilganda;
qurilishlarning tasdiqlangan manzilli va titul ro‘yxatlari asosida va tegishli ob’ektlar bo‘yicha shaxsiy g‘azna hisobvaraqlaridagi mavjud ajratilgan budjet mablag‘lari summalari doirasida bo‘lganda;
agar to‘lov topshiriqnomasida ko‘rsatilgan summa g‘aznachilik bo‘linmasida ro‘yxatga olingan shartnomaga asosan, oldin o‘tkazilgan mablag‘larni hisobga olgan holda, to‘lanishi lozim bo‘lgan pul mablag‘laridan oshmaganda;
buyurtmachining pudratchi oldidagi kreditorlik qarzining mavjudligini tasdiqlovchi hisobvaraq-faktura va hujjatlar, yoki buyurtmachining pudratchiga avans to‘lovlarini o‘tkazishi lozimligini tasdiqlovchi hujjatlar mavjud bo‘lganda;
to‘lov topshiriqnomasida ko‘rsatilgan pudratchining nomi va rekvizitlari shartnomada ko‘rsatilgan pudratchining nomi va rekvizitlariga muvofiq bo‘lganda.
Bajarilgan ishlar uchun xarajatlar to‘lovi, jumladan avans to‘lovlarining to‘lanishi o‘rnatilgan tartibda rasmiylashtirilgan va buyurtmachilar tomonidan g‘aznachilik bo‘linmalariga taqdim qilingan to‘lov topshiriqnomalari asosida amalga oshiriladi, bunda to‘lov topshiriqnomasining "To‘lovchining nomi" ustunida g‘aznachilik bo‘linmasining nomi, "To‘lovchining hisob raqami" ustunida - g‘azna hisobvarag‘i, "To‘lov maqsadi" ustunida - budjetdan mablag‘ oluvchining shaxsiy hisobvaraq raqami, budjet tasnifining tegishli kodi, to‘lovni o‘tkazishga asos bo‘ladigan hujjatlar, shuningdek to‘lov maqsadi ko‘rsatiladi.
IV guruh xarajatlari bo‘yicha moliyaviy majburiyatlar mahsulot yetkazib beruvchilarning hisobvaraq-fakturalari yoki tovarlar yetkazib berilganligini (ishlar bajarilganligini, xizmatlar ko‘rsatilganligini) tasdiqlovchi boshqa hujjatlar, yoki budjetdan mablag‘ oluvchilarning mahsulot yetkazib beruvchiga budjet (budjetdan tashqari) mablag‘larini (shu jumladan, avans to‘lovlarini) o‘tkazishi lozimligini tasdiqlovchi boshqa hujjatlar asosida qabul qilinadi.
G‘aznachilik bo‘linmasi budjetdan mablag‘ oluvchilarning to‘lov topshiriqnomalari asosida g‘azna hisobvaraqlaridan IV guruh xarajatlari bo‘yicha xarajatlarni budjetdan mablag‘ oluvchilarning xarajatlar smetalarining tegishli moddalarida nazarda tutilgan ajratilgan budjet mablag‘lari limitlari doirasida amalga oshiradi.
Budjetdan mablag‘ oluvchilarning xarajatlari to‘lovi to‘lov topshiriqnomalari bilan quyidagi talablarga rioya qilingan holda amalga oshiriladi:
budjetdan mablag‘ oluvchilarning IV guruh xarajatlarining tegishli moddalari bo‘yicha budjet mablag‘lari qoldiqlari summalari doirasida;
agar to‘lov topshiriqnomasida ko‘rsatilgan summa g‘aznachilik bo‘linmasida ro‘yxatga olingan shartnomaga muvofiq to‘lanishi lozim bo‘lgan pul mablag‘lari summasidan oshmasa;
hisobvaraq-faktura yoki tovar (ish, xizmat)lar yetkazib berilganligini tasdiqlovchi boshqa hujjatlar mavjud bo‘lganda va budjetdan mablag‘ oluvchining mahsulot yetkazib beruvchi oldidagi qarzdorligini, shuningdek budjetdan mablag‘ oluvchini mahsulot yetkazib beruvchiga budjet (budjetdan tashqari) mablag‘larini (shu jumladan, avans to‘lovlarini) o‘tkazishi lozimligini tasdiqlovchi hujjatlar mavjud bo‘lganida; 
to‘lov topshiriqnomasida ko‘rsatilgan mahsulot yetkazib beruvchining, shuningdek budjetdan mablag‘ oluvchilarning nomi va rekvizitlari shartnoma va hisobvaraq-fakturada yoki tovar (ish, xizmat)lar yetkazib berishni tasdiqlovchi boshqa hujjatlarda mahsulot yetkazib beruvchining, shuningdek budjetdan mablag‘ oluvchilarning nomi va rekvizitlariga muvofiq bo‘lganida.
Xarajat guruxlari bo‘yicha to‘lov topshiriqnomalariga asosan to‘lovlar amalga oshirilgandan keyin g‘aznachilik bo‘limlari quyidagi shakldagi to‘lov topshiriqnomalari ilova qilingan shahsiy hisobvaraqdan ko‘chirmani budjet tashkilotlariga taqdim etadi.
Budjet tashkilotlariga g‘aznachilik bo‘limlari tomonidan budjet mablag‘lari bo‘yicha shahsiy hisobvaraqda muomala amalga oshrilgan kun uchun ko‘chirmalar taqdim etiladi. Ushbu ko‘chirmalarga asosan budjet tashkilotlari buxgalteriyasida tegishli buxgalteriya yozuvlari berilib 2- memorial order – budjet mablag‘larining xarakatiga doir jamlanma qaydnoma 381-shakl rasmiylashtiriladi. 2-memorial orderga asosan yozuvlar 308 –son shakldagi Bosh jurnal kitobiga tushiriladi. 308-son shakldagi bosh jurnal kitobidan tegishli hisobot shakllari rasmiylashtiriladi 
Budjet mablag‘lari bo‘yicha shahsiy hisobvaraqlarda kun oxiriga qoldiq bo‘lmaydi. Yani budjetdan moliyalashtirish amalga oshirilganda tegishli yozuvlar bilan 232 “Budjetdan moliyalashtirish” subschyoti bilan bog‘langan holda aks ettiriladi. G‘azna ijrosiga o‘tmagan budjet tashkilotlari budjet pul mablag‘lari bo‘yicha muomalalar banklarda ochilgan hisobvaraqlarda amalga oshiriladi. Bu hisobvaraqlarda ham hisoblashuvlar to‘lov topshirig‘i orqali amalga oshiriladi. Budjet pul mablag‘lari hisobvarag‘ida muomalalar amalga oshirilgan kun oxiriga hizmat ko‘rsatuvchi bank tomonidan hisob schyotidan ko‘chirma taqdim etiladi. Bu ko‘chirmaga asosan budjet tashkiloti buxgalteriyasi tomonidan tegishli yozuvlar berib 2- memorial order – Budjet mablag‘larining xarakatiga doir jamlanma qaydnoma 381-shakl rasmiylashtiriladi. 2-memorial orderga asosan yozuvlar 308 –son shakldagi Bosh jurnal kitobiga tushiriladi. 308-son shakldagi bosh jurnal kitobidan tegishli hisobot shakllari rasmiylashtiriladi.
Buxgalteriya hisobida g‘azna ijrosiga o‘tmagan budjet tashkilotlari budjet pul mablag‘lari hisobi 10 “Hisobvaraqlardagi budjet mablag‘lari” schyotida quyidagi subschyotlarda yuritiladi:
100 “Tashkilotni saqlash uchun moliyalashtirilgan budjet mablag‘lari”;
101“Boshqa maqsadlar uchun moliyalashtirilgan budjet mablag‘lari”.
100 “Tashkilotni saqlash uchun moliyalashtirilgan budjet mablag‘lari” subschyotida g‘azna ijrosiga o‘tilmagan ayrim tashkilotlarning markaziy apparatini saqlash uchun tasdiqlangan xarajatlar smetasiga muvofiq sarflanadigan mablag‘larning harakati hisobga olinadi.
101 “Boshqa maqsadlar uchun moliyalashtirilgan budjet mablag‘lari” subschyotida bosh mablag‘ taqsimlovchilar tomonidan qaramog‘idagi muassasalarga o‘tkazish uchun va markazlashtirilgan tadbirlarga sarflash uchun mo‘ljallangan mablag‘lar, shuningdek kapital qo‘yilmalar va boshqa tadbirlarni mablag‘ bilan ta’minlash uchun (kapital qo‘yilmalarning hisobi xarajatlar smetasining ijrosi bilan yagona balansda yuritilgan hollarda) ajratilgan mablag‘lar xarakati hisobga olinadi. Quyi mablag‘ taqsimlovchilar tomonidan bu subschyotda ular ixtiyoriga ochilgan va muassasalarni saqlash uchun, shuningdek, qaramog‘idagi muassasalarga o‘tkazish uchun moliyalashtirilgan mablag‘lar hisobga olinadi.
Bu subschyotlarning debetiga moliyalashtirilgan mablag‘lar summalari va kassa xarajatlarini qayta tiklash uchun kelib tushgan summalar, kreditiga esa, tegishli maqsadlar uchun sarflangan budjet mablag‘lari va qaytarib olingan mablag‘lar summalari yoziladi.
Tasdiqlangan xarajatlar smetasiga muvofiq moliyalashtirib berilgan mablag‘lar budjet mablag‘larini oluvchilar tomonidan 100 “Tashkilotni saqlash uchun moliyalashtirilgan budjet mablag‘lari” va 101 “Boshqa maqsadlar uchun moliyalashtirilgan budjet mablag‘lari” subschyotlarning debetiga hamda 232 “Budjetdan moliyalashtirish” subschyotining kreditiga yoziladi. Xizmat ko‘rsatuvchi bankda ochilgan talab qilib olinguncha depozit hisobvaraqlarga kassa xarajatlarini tiklash uchun tushgan mablag‘lar 100 “Tashkilotni saqlash uchun moliyalashtirilgan budjet mablag‘lari” va 101 “Boshqa maqsadlar uchun moliyalashtirilgan budjet mablag‘lari” subschyotlarning debetiga va kassa, hisob-kitob, hisobdor shaxslar hamda boshqalarni hisobga oluvchi tegishli subschyotlarning kreditiga yoziladi. Bankdan olingan yoki hisobvaraqlardan to‘lov hujjatlariga asosan to‘langan mablag‘lar summasi 100 “Tashkilotni saqlash uchun moliyalashtirilgan budjet mablag‘lari” va 101 “Boshqa maqsadlar uchun moliyalashtirilgan budjet mablag‘lari” subschyotlarning kreditiga va kassa, hisob-kitoblar va boshqa tegishli subschyotlarning debetiga yoziladi.