Budjet hisobi

qilinganida qanday buxgalteriya provodkasi tuziladi?
32. Materiallar va oziq-ovqat mahsulotlari uchun mol yetkazib beruvchilarga 
rejali to'lovlar tartibida mablag'lar o'tkazilganida qanday buxgalteriya 
provodkasi tuziladi?

---

0 ‘N B I R I N C H I B O B .
B U D J E T T A S H K I L O T L A R I D A B U D J E T D A N  
T A S H Q A R I M A B L A G ‘L A R H I S O B I
1. BUDJETDAN TASHQARI M ABLA G'LAR 
VA ULARNING TURLARI
Budjet tashkilotlarida barcha xarajatlar davlat budjeti mablag‘lari 
hisobidan qoplanadi. Ammo ayrim tadbirlami moliyalashtirish uchun 
budjetdan tashqari mablag‘lar foydalaniladi, y a ’ni bular davlat budjeti 
mablag‘lari hisobidan cmas, balki boshqa manbalar hisobidan tashkil 
etiladigan m ablag‘lardir.
Budjetdan tashqari mablag'lar jumlasiga maxsus mablag'lar, 
topshiriqlar b o ‘yicha summalar va depozit summalar kiradi.
M axsus m a b la g ‘l a r - b u budjet tashkilotlariga tegishli binolardan, 
xonalardan, korxonalardan va yordamchi xo ‘jaliklardan, inventarlardan 
va uskunalardan foydalanish va ishlatish natijasida paydo b o ‘lgan budjet 
tashkiloti daromadlarining summasidir. Maxsus mablag‘lar foydalanish 
xarajatlarini qoplashga, qaysi tadbirlardan olingan b o is a , o ‘sha 
tadbirlaming faoliyatini kengaytirish va yaxshilashga sarflanadi. Maxsus 
mablag'larni boshqa maqsadlarga hamda budjetdan moliyalashtiriladigan 
tadbirlarga sarflashga yo‘l qo‘yilmaydi. Maxsus m ablag‘larga barcha 
budjet tashkilotlari ega bo‘lishi mumkin.
Maxsus m ablag‘laming har bir turi bo ‘yicha kirim-ehiqim smetalari 
tuziladi. Smetaning daromadlarida maxsus mablag‘larning kirimi 
ko‘rsatiladi, xarajatlarida esa m ablag‘laming budjet tasnifi moddalari 
bo‘yicha yo‘naltirilishi ko‘rsatiladi. Agar budjet tashkiloti maxsus 
mablag‘larning bir nechta turlariga ega bo ‘lsa, u holda individual smetalar 
asosida ulaming yig‘masi tuziladi. Yig‘ma smetada maxsus m ablag‘lar 
har bir turining daromad va xarajatlari alohida-alohida k o ‘rsatiladi. 
Maxsus mablag‘larning smetalari bo‘yicha xarajatlar daromadlaridan 
yuqori b o ‘lishi mumkin emas.
Maxsus m ablag‘laming smetalarini yuqori budjet m ablag‘larini 
tasarruf qiluvchilar tomonidan tasdiqlanishi haqida ikki nusxada 
m a’lumotnoma tuziladi. M a’lumotning bir nusxasi bank muassasasiga
285

---

beriladi, boshqasi esa m a ’lumot berilgan tashkilotda qoladi. Bank 
mazkur 
tashkilotdagi 
barcha 
maxsus 
m ablag‘lar 
smetalarining 
tasdiqlanishi haqidagi bitta m a’lumotnomani oladi va bank muassasalari 
Maxsus mablag‘lar bo‘yicha talab qilib olgunga qadar depozit 
hisobvaraqlaridan mablag‘lar beradi. Budjet tashkilotlarining rahbarlari 
maxsus m ablag1 laming tasarruf qiluvchilari hisoblanadi. Ular smetada 
ko‘zda tutilgan daromadlaming tushumini ta ’minlashga va maxsus 
m ablag4laming xarajatlarini har bir moddasi bo'yicha tasdiqlangan 
summalar doirasida smeta b o ‘yicha maqsadli tayinlanishiga muvofiq 
sarflashga majburdirlar. Maxsus mablag‘laming kelib tushayotgan 
summalarini, odatda, to‘lovchilar to‘g ‘ridan-to‘g ‘ri bank muassasasiga 
ularni budjet tashkilotining maxsus mablag‘lar b o ‘yicha talab qilib 
olgunga qadar depozit hisobvaraqlariga qo'yish uehun topshirishlari 
kerak.
T o p s h iriq la r b o ‘yicha su m m a la r ayrim topshiriqlami bajarish 
uehun boshqa tashkilotlardan budjet tashkilotiga kelib tushgan 
m ablagiardir. Bularga, masalan, o ‘quv yurtlarini tugatib ish joyiga 
yuborilgan yosh mutaxassislarga to ‘lash uehun tashkilotlardan olingan 
summalar, korxonalardan o ‘qishga yuborilgan talabalarga ular hisobidan 
stipendiya to‘lash uehun olingan summalar, boshqa tashkilotlardan, ular 
uehun uskunalar, adabiyotlar va boshqa shunga o'xshashlami sotib olish 
uehun olingan summalar kiradi. Topshiriqlar b o ‘yicha kelib tushgan 
mablag* lar bank muassasalarida topshiriqlar bo‘yicha summalarga doir 
talab qilib olgunga qadar alohida depozit hisobvarag‘ida saqlanadi. 
Bunday hisobvaraqlar tegishli moliya organining ruxsati bilan ochiladi.
D epozit s u m m a la r -b u d je t tashkilotining ixtiyoriga vaqtincha 
kelib tushgan va m a’lum sharoit vujudga kelishi munosabati bilan 
qaytarilishi yoki tayinlanishi b o ‘yicha hisobga o ‘tkazilishi lozim bo‘lgan 
mablag* lardir. Bular jumlasiga, masalan, davolash muassasalaridagi 
kasallaming, ularni davolash muassasasidan chiqarilganda egalariga 
qaytariladigan pullari, sud organlari ixtiyorida vaqtincha saqlanayotgan 
va sud qaroriga asosan egasiga qaytariladigan yoki tayinlanishi bo'yicha 
o'tkaziladigan summalar va boshqalar kiradi. Depozit summalar hukumat 
tomonidan belgilangan m a’lum muddat davomida bank muassasalarida

---

budjetdan tashqari mablag‘lar bo‘yicha talab qilib olgunga qadar depozit 
hisobvaraqlarida saqlanadi. Bu muddat tugagandan so ‘ng talab qilib 
olinmagan summalar tegishli budjetning daromadiga o ‘tkaziladi.
2. MAXSUS MABLAG‘LAR, T O PSH IRÍQ LAR BO'YICH A 
SUMMALAR VA D EPO ZIT SUMMALAR HISOBI
Budjet tashkilotlarida maxsus mablag‘lar, topshiriqlar bo ‘yicha 
summalar va depozit summalar alohida subschyotlarda va budjet 
b o ‘yicha xarajatlar smetalarining ijrosini hisobga oigan holda bitta 
balansda aks ettiriladi. 0 ‘zining nizomiga ega bo‘lmagan unchalik katta 
bo ‘lmagan yordamehi xo'jaliklar o ‘z operatsiyalarining hisobini budjet 
tashkilotining umumiy balansida olib boradi. Budjet tashkilotlarining 
maxsus mablag‘lari jumlasiga ijara haqi, kvartira haqi, transportdan 
foydalanishdan olingan daromadlar, muzeylar va k o ‘rgazmalarga kirish 
haqi, yordamehi xo‘jaliklaming ishlab chiqarish faoliyatidan olingan 
daromadlar va maxsus mablag‘laming boshqa turlari kiradi. Budjet 
tashkilotlarida maxsus mablag‘lar b o ‘yicha operatsiyalami hisobga olish 
uchun quyidagi ikkinehi tartibli sehyotlar (subschyotlar) qo‘llaniladi:
111 - «Maxsus mablag‘lar b o ‘yicha talab qilib olgunga qadar 
depozit hisobvarag‘i» subsehyoti;
211 - «Maxsus mablag‘lar bo'yicha xarajatlar» subsehyoti;
400 - «Maxsus va budjetdan tashqari m ablag‘lar b o ‘yicha daro­
madlar» subsehyoti.
M axsus m a b la g ‘lar hisobi
Bank muassasalarida saqlanayotgan maxsus mablag'lar b o ‘yieha 
pul m ablag‘larining hisobini olib borish uchun lll-« M a x su s m ablag‘lar 
b o ‘yicha talab qilib olgunga qadar depozit hisobvarag‘i» subsehyoti 
xizmat qiladi. Bu aktiv subschyotdir. 11 l-«Maxsus m ablag‘lar bo'yicha 
talab qilib olgunga qadar depozit hisobvarag‘i» subschyotining debetiga 
bankka kelib tushgan maxsus m ablag‘laming summalari yoziladi.
lll-« M a x su s mablag'lar b o ‘yieha talab qilib olgunga qadar depozit 
hisobvarag‘i» subschyotining kreditida esa materiallar va ko'rsatilgan 
xizmatlar uchun mol yetkazib beruvehilaming subschyotlarini to‘lashga
287

---

subschyotdan chiqarilgan summalar, ishchi va xizmatchilarga ish haqi 
to‘lash uchun olingan mablag'lar, bank tomonidan maxsus m ablag‘lar 
hisobidan to ‘lanadigan boshqa xarajatlar hamda budjet daromadiga 
o ‘tkazilgan summalar qayd qilinadi.
Mazkur budjet tashkiloti tomonidan maxsus mablag‘lar bo ‘yi- 
cha bajarib topshirilgan ishlar va ko ‘rsatilgan xizmatlar uchun 
buyurtmachilardan bank muassasasidagi maxsus mablag‘lar bo ‘yicha 
talab qilib olgunga qadar depozit hisobvarag'iga kelib tushgan mablag‘lar 
summasiga quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi:
Debet 111 - «Maxsus mablagMar b o ‘yieha talab qilib olgunga qadar depozit 
hisobvarag'i» subsehyoti;
Kredit 178 - «Boshqa debitorlar va kreditorlar bilan hisob-kitoblar» subsehyoti.
Maxsus m ablag‘lar smetalari hisobidan amalga oshirilgan haqiqiy 
xarajatlar hisobini olib borish uchun 211-«Maxsus mablag‘lar bo ‘yicha 
xarajatlar» 
subsehyoti tayinlangan. 
Bu aktiv subschyotdir. 
Pul 
mablag‘lari, materiallar va boshqa ko'rinishdagi xarajatlar 21 l-«Maxsus 
m ablag‘lar b o ‘yicha xarajatlar» subschyotining debetida qayd qilinadi, 
bu subschyotning kreditida esa yil davomida amalga oshirilgan xarajatlar 
umumiy summasining hisobdan chiqarilishi qayd qilinadi.
Xarajat qilingan materiallar summasiga quyidagi buxgalteriya pro­
vodkasi tuziladi:
Debet 211 - «Maxsus mablagMar bo'yieha xarajatlar» subsehyoti;
Kredit 060-069-«M ateriallar va oziq-ovqat mahsulotlari» subschyotlari.
Boshqa tashkilotlar tomonidan, maxsus mablag‘lar bo ‘yicha 
xarajatlarga doir, bajarib topshirilgan ishlar va k o ‘rsatilgan xizmatlar 
summasiga quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi:
Debet 211 - «Maxsus m a b la g ia r bo'yicha xarajatlar» subsehyoti;
Kredit 172 - «To'lovlam ing maxsus turlariga doir hisob-kitoblar» subsehyoti 
yoki
Kredit 178 - «Boshqa debitorlar va kreditorlar bilan hisob-kitoblar» sub- 
schyoti.
Yil tugagandan keyin yil davomida amalga oshirilgan xarajatlaming 
umumiy summasi quyidagi buxgalteriya provodkasini tuzish y o ‘li bilan 
hisobdan chiqariladi:
Debet 400 - «Maxsus va budjetdan tashqari mablag'lar bo‘yicha daromadlar» 
subsehyoti;

---

Kredit 211 - «Maxsus m ablag'lar bo'yicha xarajatlan> subschyoti.
Maxsus m ablag‘lar b o ‘yicha daromadlami hisobga olish uchun 
400-«Maxsus va budjetdan tashqari mablag‘lar bo'yicha daromadlar» 
subschyoti tayinlangan. Bu passiv subschyotdir. Hisoblangan daro- 
madlaming summalari 400-«Maxsus va budjetdan tashqari m ablag‘lar 
bo‘yicha daromadlar» subschyotining kreditiga yoziladi, bu sub- 
schyotning debetiga esa noto‘g ‘ri yoki ortiqcha olinganligi sababli 
qaytarilgan summalar, yil davomida amalga oshirilgan maxsus m ablag‘lar 
b o ‘yicha xarajatlar summalari va hisobdan chiqarilgan boshqa summalar 
yoziladi.
Bank muassasasidagi maxsus mablag‘lar bo‘yicha talab qilib olgunga 
qadar depozit hisobvarag‘ida yilning oxiriga maxsus m ablag‘laming 
foydalanilmagan va keyingi yilga o'tadigan qoldiqlari b o ‘lganda hamda 
maxsus mablag‘lar hisobidan amalga oshirilgan tugallanmagan hisob- 
kitoblar va maxsus m ablag‘lar hisobidan sotib olingan materiallaming 
qoldiqlari bo'lganda, 400-«Maxsus va budjetdan tashqari m ablag‘lar 
bo'yicha daromadlar» subschyoti berkitilmaydi. Maxsus m ablag‘lar 
bo'yicha daromadlar va xarajatlaming analitik hisobi 294—shakldagi 
«Kassa va haqiqiy xarajatlar hisobi kitobi»da yuritiladi. Unda 
daromadlaming har bir turi bo ‘yicha alohida-alohida analitik subschyotlar 
ochiladi. Bu kitobda maxsus mablag'larning muayyan turi b o ‘yicha 
kelib tushgan summalar va kelib tushgan daromadlar hisobidan amalga 
oshirilgan xarajatlar hisobga olinadi.
Ijara va kvartira haqi, transportda bajarilgan ishlar va boshqa 
k o ‘rsatilgan xizmatlar uchun hisoblangan summalarga quyidagi 
buxgalteriya provodkasi tuziladi:
Debet 178 - «Boshqa debitorlar va kreditorlar bilan hisob-kitoblar» sub­
schyoti;
Kredit 400 - «Maxsus va budjetdan tashqari m ablag'lar bo'yicha daromadlar» 
subschyoti.
Yil davomida amalga oshirilgan xarajatlaming umumiy summasiga 
yilning oxirida quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi:
Debet 400 - «Maxsus va budjetdan tashqari m ablag'lar b o'yicha daromadlar» 
subschyoti;
K redit 211 - «Maxsus m ablag'lar bo'yicha xarajatlar» subschyoti.

---

Maxsus m ablag‘lar bo‘yicha xarajatlar hajmi uncha katta bo‘lmagan 
budjet tashkilotlarida maxsus mablag‘lar bo ‘yicha talab qilib olgunga 
qadar depozit hisobvarag‘idagi pul mablag'larining harakatiga doir 
operatsiyalaming hisobi 292-shakldagi kitobda yoki 292-shakldagi 
kartochkada yuritiladi. Unda bunday mablag‘laming har bir turiga 
alohida-alohida subschyot ochiladi. Maxsus mablag‘lar bo ‘yicha 
xarajatlar hajmi katta b o ‘lgan budjet tashkilotlarida esa maxsus 
m ablag‘lar bo‘yicha talab qilib olgunga qadar depozit hisobvarag‘idagi 
pul mablag'larining harakatiga doir operatsiyalaming hisobi 3-memorial­
order bilan birlashtirilgan 381-shakldagi yig‘ma vedomostda yuritiladi. 
211-«Maxsus mablag‘lar bo'yicha xarajatlar» subsehyoti b o ‘yicha 
xarajatlaming va 400-«Maxsus va budjetdan tashqari m ab la g ia r bo ‘yieha 
daromadlar» subsehyoti bo ‘yieha daromadlaming analitik hisobi 294- 
shakldagi «Kassa va haqiqiy xarajatlar hisobi kitobi»da yuritiladi. 
Unda bunday m ablag‘laming har bir turi uehun alohida-alohida analitik 
subschyot ochiladi.