“Budjet hisobi” kafedrasi

1-bosqich.

 Tarmoq, vazirliklar va idoralar hisobraqamiga tushadigan budjet 

mablag’larining hajmini tasdiqlash. 

2-bosqich.

  Soliq  organlari  orqali  budjetning  daromad  qismini  amalga 

oshirish  va  tasdiqlangan  xajmlariga  binoan  budjet  oluvchilarning  tijorat 

banklaridagi hisob raqamlariga etkazib berish. 

3-bosqich.

  Budjetdan  mablag’  oluvchilarning  kassa  xarajatlarini  amalga 

oshirilishi.  Budjetdan  mablag’  oluvchilarning  tijorat  banklaridagi  hisobraqimiga 

tushgan  mablag’  Moliya  vazirligi  va  uning  joylardagi  moliya  organlarining 

nazorati  doirasidan  tashqarida  amalga  oshiriladi.  Bu  mablag’larning  nazorati 

tijorat  banklarining  o’ziga  yuklatiladi.  Tijorat  banklarining  hisobraqamlaridagi 

shu  davr  ichida  ishlatilmagan  budjet  tashkilotlarining  qoldiq  mablag’lari  tijorat 

banklarining  resurs  mablag’lari  vazifasini  bajaradi  hamda  to’lov  muddati 

kelgunga  qadar  o’sha  bank  tomonidan  tijorat  maqsadida  ishlatilishi  mumkin. 

Bunda  tijorat  tavakalchiligi  bilan  bog’liq  xatarlar  ushbu  mablag’lar  zimmasiga 

tushishi tabiiy.(1-rasm) 

Xalqaro  Valyuta  Fondi  ekspertlari  Barri  Potter  va  Jek  Daymont  fikricha, 

“Iqtisodiy hamkorlik va tarraqqiyot tashkiloti

1

tarkibidagi ko’pchilik mamlakatlar 

davlat  moliyasini  boshqarishda  g’aznachilik  tizimiga  suyanishadi  va  bunda 

g’aznachilik  tizimining  Moliya  vaziri  tomonidan  boshqarilishi  davlat 

mablag’larini  ishlatilish  samaradorliligini  va  ularning  o’z  vaqtida  va  maqsadli 

ishlatilishi ustidan nazorat etish sifatini ham sezilarli darajada oshiradi”

2

. 

 

                                                           

1

 rganization for Economic Cooperation and Development (OECD)

 

2

 Barry Potter, Jack Diamond. Building Treasury Systems.1999 r3.

 

---

199 

 

 

1-rasm.  Davlat  budjetining  kassa  ijrosi  jarayonida  g’aznachilik    tizimining 

modellari 

G’aznachilik  tizimi  davlatning  markaziy  hukumati  va  xududlardagi 

boshqaruv organlarining asosiy moliyaviy xizmatlarini ta’minlaydi. Bu xizmatlar 

qatorida:  davlat  mablag’lari  to’lovlarini  amalga  oshirish,  mablag’lar  harakati 

hisobi  va  hisobotini  ta’mimlashi,  fiskal  hisobot  va  boshqalar  ko’rsatiladi. 

Rivojlangan davlatlar moliya vazirligi va boshqa tarmoq vazirliklari uchun davlat 

moliyasini  shakllantirish,  ijro  qilish  va  nazorati  bo’yicha  funktsional  bog’liq 

tarzda kompyuter tizimini tuzadi va doimiy ravishda takomillashtiradi. Shu bilan 

birga,  bu  yaxlit  –  integrallashgan  tizim,  ixtisoslashtirilgan  kompyuter  dasturlari, 

budjetning  barcha  darajadagi  mahalliy  budjetlarga  ishlov  berish,  davlat  qarzini 

boshqaruv 

vazifalarini 

optimallashtirish, 

budjetdan 

tashqari 

fondlarni 

shakllantirish  va  birlashtirish,  mahalliy  moliya  organlari  va  boshqa 

tashkilotlarining moliyasini boshqarish funktsiyalari uchun alohida ixtisoslashgan 

dasturlarni o’z ichiga oladi. 

Ilmiy adabiyotlarda g’aznachilik tizimining turli ta’riflari uchraydi. Quyida 

shu ta’riflardan birini keltiramiz:  

---

200 

 

 

“G’aznachilik tizimida budjetdan mablag’ oluvchilar topshirig’iga ko’ra 

to’lov  majburiyatlarini  ijroga  qabul  qilib  olish,  va  tovarlar  etkazib  berilishi,