Bozorni segmentlashning mezonlari

Bozorni segmentlashtirish – bu katta bozorni iste’mol-chilarning ayrim umumiy tavsif (xarakteristika)ga, o‘zini tutish turiga, so‘rovlar va ehtiyojlarga ega bo‘lgan o‘ziga xos xususiyatli maydaroq, individual yoki institutsional guruhlariga bo‘lishdir. Bozorning bu segmentlaridan har birini marketingning alohida tuzilmasini qo‘llab, qamrab olish mumkin.

Iste’mol bozorini segmentlashtirishning eng umumiy to‘rtta tamoyili mavjud. Bular: demografik, jug‘rofiy, xulqiy va psixografik tamoyillardir.

Toifa	Segmentlashning o‘zgaruvchanligi
Demografik	Yosh Jins Xarid qobiliyati Kasb	Ma’lumot Irq va millat Oilaning hayot sikli
Jug‘rofiy	Dunyo mintaqalari Mamlakatlar Mamlakat mintaqalari Shtatlar Okruglar Shaharlar Kvartallar Iqlim	Joy Aholining zichligi Bozorning zichligi
Xulqiy	Iste’mol hajmi Iste’mol tipi Tovar belgisiga bog‘langanlik Kutilayotgan foydalar
Psixografik	Ijitimoiy sinf Shaxsiy tavsiflar Turmush tarzi

Demografik segmentlashtirish

Tovar bozorini segmentlashtirish uchun xaridorning, jinsi, daromadi, kasbi yoki ma’lumoti kabi omillar o‘zlarida eng ko‘p foydali axborotni jamlashgan. Bu omillar demografiyaning yoki aholining statistik tahlilining o‘rganish predmetini tashkil qiladilar. Segmentlashning bu turi pardoz (kosmetika) sanoati uchun ahamiyatga ega, chunki jins ham, yosh ham, daromad ham teri parvarishida ishlatiladigan vositalar hamda kosmetika tovarlarining sotib olinishiga ta’sir ko‘rsatadilar. Bu tarmoqda yuksalib kelayotgan kompaniyalardan biri «Noksel Korp» qimmat bo‘lmagan, uncha ko‘zga tashlanmaydigan kosmetikadan manfaatdor bo‘lgan ishlovchi yosh ayollar uchun «Kaover gyorl» tovarlar assortimentini yaratdi. Yaqinda esa kompaniya 30 yoshdan oshgan, terisi sezuvchan bo‘lgan ayollarga mo‘ljal-langan «Klarion» kosmetika tovarlarini uncha qimmat bo‘l-magan narxlarda ishlab chiqara boshladi.

Jug‘rofiy segmentlashtirish

Turli joylarda yashovchi potensial xaridorlar ko‘pincha alohida talablar va bir-biridan farq qiluvchi didga ega bo‘ladilar. Agar bu o‘ziga xosliklar muhim rol o‘ynaydigan bo‘lsalar, unda jug‘rofiy segmentlashtirishni qo‘llash ma’no va mohiyatga ega bo‘ladi.

Jug‘rofiy segmentlashtirish xalqaro marketing uchun ham katta ahamiyatga ega. Boshqa mamlakatlarda biznes bilan shug‘ullanayotgan kompaniyalar doimo o‘zlariga aniq mamlakat iste’molchilarini qoniqtirish uchun marketingning o‘ziga xos qaysi tuzilmasi yaxshiroq to‘g‘ri keladi, degan savolni berishlari kerak.

Ko‘pgina sanoat tovarlari ham jug‘rofiy segmentlashtirilgandir, chunki sanoat korxonalarining ma’lum bir tiplari bitta mintaqada konsentratsiyalashgan.

Xulqiy segmentlashtirish

Bozorni segmentlashtirishning yana bir usuli bor. Bu iste’molchilarning tovarni bilishlari, unga munosabatlari yoki uning turli xil iste’mol xususiyatlariga javob qaytarishlari (reaksiyalari)ga qarab toifalarga bo‘lishdir. Bunday yonda-shish xulqiy segmentlashtirish deb ataladi.

Tovardan foydalanish chastotasi iste’molchilarni o‘zlarini tutishlariga qarab segmentlashtirishning yana bir imkoniyatini beradi. Bu iste’mol tovarlari bozoriga bo‘lganidek sanoat tovarlari bozoriga ham taalluqlidir. Bunday yondashuvga muvofiq kompaniya bozorni uning tovarlaridan umuman foydalanmaydigan, sobiq, potensial, tasodifiy va doimiy iste’molchilarga bo‘lib chiqadi. Yo‘l qo‘yish usulidan foydalanib marketing bo‘yicha mutaxassislar shuni aniqlashdiki, iste’molchilarning 20 foizini tashkil qiluvchi so‘nggi toifaga sotish hajmining 80 foizi to‘g‘ri kelarkan. O‘z e’tiborini doimiy mijozlarda jamlab kompaniya marketingga sarflangan har bir dollarga ko‘proq foyda oladi. Bundan tashqari, yana bitta yondashuv mavjud. Bu potensial iste’molchilarni kimning tovarlarini – siznikinimi yoki raqobatchinikinimi sotib olayotganligiga qarab, guruhlarga bo‘lishdir. Bu sizga raqobatchining zaif tomonlarining hammasi hisobga olingan marketing usullarini ishlab chiqish imkoniyatini beradi.

Psixografik segmentlashtirish

Psixografiya – nisbatan yosh fan bo‘lib, u iste’mol-chilarni ularning psixologik-ruhiy tuzilishi nuqtai nazaridan – ularning ijtimoiy hayotdagi roli, faoliyat turi, hayotiy pozitsiyasi, qiziqishlari, fikr-mulohazalari va turmush tarz-larini ta’riflaydi (xarakterlaydi). Psixografik tahlil o‘z diq-qatini odamlar o‘zlarining nega boshqacha emas, balki bundoq tutishganida jamlaydi. Siz bozorni psixografik ta’riflar asosida bo‘lmoqchi bo‘lganingizda, siz iste’molchi qaysi tovar belgilarini afzal ko‘rishini, radio va televideniening qaysi dasturlarini u hammasidan ko‘proq yoqtirishini, uning mutolaa doirasi qanaqa ekanligini, o‘zi haqida nima deb o‘ylashini aniqlab olishingiz kerak.

Keng ma’lum bo‘lgan, iste’mol bozorini segmentlashtirish uchun qo‘llaniladigan model «qadriyatlar va turmush tarzi» (QTT) deb ataladi. Uning so‘nggi talqini QTT-2 da bozorning segmentlari ikki omil: shaxsiy mo‘ljal (insonning dunyoni qabul qilishi) va resurslar (daromad, bandlik, ma’lumot va boshq.) asosida aniqlanadi.