Бозор ва тадбиркорлик

Давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш усуллари

Бозор муносабатлари кўп укладли иқтисодиёт бўлганлиги учун давлат мулкини xусусийлаштириш ҳам бир нечта шакл ва усулларда амалга оширилади. Жаҳоннинг турли мамлакатларида хусусийлаштиришнинг таҳлили унинг еттита асосий усулини алоҳида ажратиб олиш имконини беради:
1. Давлат корхоналари акцияларининг очиқ сотувини ўтказиш. Фонд бозорлари етарли ривожланмаган мамлакатларда акцияларни очиқ сотиш қийин бўлиб, қимматга тушиши мумкин. Бу кенг кўламли реклама компаниясига заруриятдан келиб чиқади. Лекин бу саъй-ҳаракатлар тамомила ўзини оқлайди. Масалан, Ямайкада шундай компания давлат банкини сотиш бўйича ким ошди савдосида мувафақиятли ўтказилишига ёрдам берди.
2. Акцияларни ким ошди савдоси йўли орқали сотиш. Хусусийлаштиришнинг кенг тарқалган бу усули ким ошди савдоси орқали амалга оширилиши керак. Бунда порахўрлик ва айрим фуқароларга устунлик берилиши олди олинади. Чунончи, Мексикада хусусийлаштиришнинг дастлабки босқичи корхоналар ҳукмрон партияга яқин турган шахсларга анча-мунча арзон нархларда сотилишида айблаш туфайли кўплаб бахслар келтириб чиқарган эди.
3. Давлат корхоналарини хусусий инвестрларга сотиш. Бу усул ёхуд объектни тўғридан-тўғри сотиб олиш, ёхуд акциялар пакетини сотиб олиш йўли билан амалга оширилади. Хусусий инвестрлашни йирик корхоналар учун самарасиз ҳисоблайдилар, чунки давлат акцияларининг назорат пакетини ўз қўлида сақлаб қолади, бу эса келгуси мувафақиятлар олдида масъулият кучли бўлган асноларда инвестиция тўғрисидаги қарорларни қабул қилишда ўз аксини кўрсатиш мумкин. Янги инвестициялар ёхуд акцияларни очиқ сотиш, ёхуд хусусий бадаллар билан жалб этиш мумкин.
4. Корхонанинг мулкини сотиш ва кейинчалик мавжуд қарзларни тўлаш йўли билан давлат корхонасини тугатиш. Бу услубдан фақат ички қайта қуришлар йўли билан корхонани сақлаб қолишга бўлган жамики умидлар йўққа чиққанида фойдаланилади. Польшада саноат корхоналарини хусусийлаштириш чоғида бу усул кенг қўлланилган.