Bozor konyunkturasini bashorat qilish uslublari

Aim.uz

Bozor konyunkturasini bashorat qilish uslublari

Umuman bashoratni aniklash mahlum obhektning bulajak xolatini, ilmiy asosda obrazini yaratish demakdir.

Tovarlar bozori bashoratini aniklashda kuyidagi talablar ehtiborga olinishi shart:

1.Kelajakda bozor konhyunkturasiga tahsir etuvchi omillarni xisobga olgan xolda ilmiy asoslangan, ishonchli va tizimli yondashish.

2. Bashoratni aniklashda bir necha variantlardan foydalanish, ularning natijalari bir xil yoki yakin bulishi.

3.Ishlatilgan uslublarning ilmiy asosi yetarli bulishi.

4.Xulosalarni anik va ravon tilda, ayniksa karor kabul kiluvchilarga tushunarli ishlanganligi.

5.Bozor konhyunkturasi istikboli uz vaktida aniklanishi va korxona, assotsiatsiya, kompaniya va vazirliklar ishini boshkarishda kullaniladi.

Bozor konhyunkturasini iktisodiy tenglikka yulikmaslik, muvozanatiga erishish sharti xisoblanadi.

Bozor konhyunkturasini bashorat kilish uslublarini 4 ta katta sinfga bulishimiz mumkin.

1. Faktografik uslublar. Bu bashorat kilishning shunday uslubiki, unda utgan davrda bulib utgan xakikiy omillardan axborotli asos sifatida foydalaniladi. Bu mahlumotlar mikdor va sifat xarakteriga egadir. Bozor konhyunkturasini bashorat kilishning faktografik uslublari uz navbatida 3 turga bulinadi. Birinchi turi ekstropolyatsiya va interpolyatsiya uslublari yigindisidan iborat bulib, bu turdagi modellar uchun chizikli funktsiyalarni tuzishda boshlangich axborotdan foydalanish xarakterlidir. Ikkinchi turi statistik uslublar bulib, ular ikki va undan ortik uzgaruvchan bashorat kilish obhektlarining uzaro alokalarini tadkik kilishda kullaniladi. Uchinchi turi mazkur obhektlarning kelgusidagi rivojlanishini shunga uxshash obhektlarning rivojlanish konuniyatlari buyicha tadkik kilishga asoslanadi.

2. Ekspert uslublar u yoki bu soxadagi mutaxassis-ekspertlarning fikr va muloxazalarini kayta ishlashga asoslanadi. Bashorat kilishning ekspert baxolash uslubi intuitiv va analitik uslubni uz ichiga oladi. Intuitiv uslublarga ekspertlarni jalb kilishga, amalda bashorat kilish obhektini rivojlantirish jarayonlarini aniklash xamda shaxsiy eruditsiya va tuygu vositasida kelgusidagi uzgarishni baxolashga asoslangan uslublar kiradi. Analitik uslublarga bashorat kilish obhektini tadkik kilish jarayoni modelini mantikan taxlil kilishga asoslangan usullari kiradi.

Bozor konhyunkturasini bashorat kilishda ekspert baxolash uslublari, ayniksa, intuitiv uslublar keng kullaniladi.

3. Ekstropolyatsiya uslubi. Ekstropolyatsiya uslublari bozor konhyunkturasining turli kursatkichlari va xususiyatlarini bashorat kilishda kullaniladi. Ekstropolyatsiya formalar yoki jarayonlarning kelgusidagi xolati konunlari, nazariyalari xamda tajribasini keng yoyishni takozo kiladi, yahni bu xolda ekstropolyatsiya bashorat kilish amalga oshirilayotgan obhektning ilgarigi rivojlantirish tendentsiyalariga tayanadi.

Ekstropolyatsiyaning bozor tadkikotlarida kullaniladigan asosiy modellaridan biri – bu trend modelidir. Trend modellari jarayonlarni vaktga nisbatan uzgarishning asosiy yunalishlarini kursatadi.

4. Ekonometrik modellar. Ekonometrik modellar iktisodiy jarayonlar paramerlarining stoxastiklarini nazarda tutgan xolda bozor konhyunkturasining turli kursatkichlari urtasidagi uzaro alokalar va proportsiyalarni mikdoriy bayon kiladigan regression va balans tenglamalari tuzish orkali ifodalanadi. Ekonometrik modellash bozor konhyunkturasini bashorat kilishda keng kullaniladi. Ular ishlab chtkarish va unga tahsir kursatuvchi omillar, bozordagi narxlar darajasi, rakobat va unga tahsir kursatuvchi omillar, istehmolchilarning extiyojlarini taxlil kilish, marketing tadbirlarini amalga oshirish va unga tahsir kiluvchi omillar urtasidagi va boshka jarayonlar uzgarishni matematik modellar yordamida taxlil kilishga xamda bashorat kilishga yordam beradi. Ekonometrik modellarning xususiy xoli korrelyatsion va regression modellashdir.

Bozor konhyunkturasini taxlil va bashorat kilish natijalari firmaning biznes-reja tuzishda yoki firmaning bozordagi butun faoliyatini tartibga solishda va boshkarishda keng kullaniladi.

Oldindan kura bilish:

-kiska muddatli 1-1,5-2 yilgacha;

-urta muddatli 2-5 yilgacha;

-uzok muddatli 5 yil va undan ortik turlarga bulinadi.

Bozor konhyunkturasini bashorat kilish uslublarini kup ishlatiladigani

-ekspertlar orkali baxolash;

-goyalar kurashi;

-matematik statistik;

-EXM yordamida modellash uslublaridir.