Бозор иќтисодиёти ва унинг белгилари. Бозор иќтисодиётига ўтиш моделлари. 1-§. Бозор иќтисодиёти ва унинг вужудга келиши

5. Бозор иќтисодиётида нархлар эркин, талаб ва таклиф нисбати асосида шаклланади. Нарх сотувчи билан харидорнинг савдолашиб келишиши туфайли белгиланади. Бунда сотувчи сарфлаган харажатларини ќоплаб, фойда кўришни назарда тутса, харидор энг юќори наф кўришини ўйлайди. Пул иќтисодий алоќаларнинг асосий воситаси Џисобланади. Либераллашган нархлар сотувчини Џам, харидорни Џам Џамиша нархни Џисобга олган Џолда, фойда-зарарни назарда тутган Џолда фаолият юритишга олиб келади.
6. Бозор иќтисодиёти шароитида бозор харидорнинг измига бўйсунади. Ишлаб чиќариш, хизмат кўрсатиш харидорнинг талаб ва эЏтиёжига ќараб мослашишга мажбур. Агарда мослашмаса, яъни талабга лойиќ маЏсулот ишлаб чиќармаса, хизмат кўрсатмаса, у зарар кўриши, Џатто бор будидан ажралиб ќолиши мумкин. Бундан келиб чиќиб товар ва хизматлар тўкинлигига эришилади. Товарлар тўкинлигини таъминлашда нархларнинг эркинлиги муЏим роль ўйнайди.
7. Бозор иќтисодиёти фаолиятларни мувофиќлаштириш, бошќаришда Џам ўзига хос хусусиятларга эга. Унда ўз-ўзини бошќариш билан давлат таъсирини ўтказиши ќоришиб кетади.
Бозор иќтисодиёти Џар ќандай иќтисодиёт каби иќтисодий ќонунларнинг амал ќилиши натижасида ривожланади. Бу ќонунлар бир томондан, умумиќтисодий ќонунлардан иборат бўлса, иккинчи томондан бозор иќтисодиётининг ўзига хос ќонунларидан иборат.
Бозор иќтисодиёти иќтисодиётни ташкил этиш, фаолият юритишнинг, уни тартибга солиш ва бошќаришнинг мураккаб шакли бўлиб, аввало у товар-пул муносабатларига асосланади. Ишлаб чиќарувчилар билан истеъмолчилар бозор орќали боƒланади, уларнинг Џамкорлиги Џам бозор орќали таъминланади.
Бозор иќтисодиёти Џар бир инсонни ўз фаолиятининг натижасини ўйлаб, Џисоб-китоб ќилиб, оќилона иш юритишга ундайди.
Шундай ќилиб, бозор иќтисодиётига ќисќача таъриф бермоќчи бўлсак, уни ќуйидагича ифодалаш мумкин: Бозор иќтисодиёти товар-пул муносабатлари, иќтисодий фаолият эркинлигига асосланган, Џар бир инсонни ўз фаолияти натижасини ўйлаб, оќилона хўжалик юритишга ундовчи демократик иќтисодиётдир.
Бозор иќтисодиётининг моЏияти ва белгиларини умумий тарзда кўриб чиќдик. Келгуси бобларда янада батафсилроќ кўрамиз. Бу бизга бозор иќтисодиётини янада чуќурроќ ўрганишга ёрдам беради.