Бозор иќтисодиёти ва унинг белгилари. Бозор иќтисодиётига ўтиш моделлари. 1-§. Бозор иќтисодиёти ва унинг вужудга келиши

«Жанубий Корея модели». Бу модел шуниси билан ќизиќарлики, у Жанубий Кореяни ќисќа муддат ичида ќолоќ мамлакатлар сафидан ривожланган мамлакатлар ќаторига олиб чиќди. 1962 йили иќтисодий ислоЏотлар бошланаётган пайтда аЏоли жон бошига тўƒри келадиган даромад 82 долларга тенг бўлган бўлса, 1988 йилга келиб 4,04 минг долларга, 1996 йилга келиб 10,6 минг долларга етди ёки 129 мартадан ортиќ кўпайди.
Жанубий Корея моделининг фарќланувчи хусусияти шундаки, давлатнинг иќтисодиётни тартибга солувчи таъсири ниЏоятда кучли. У ќуйидаги дастакларни ўз ичига олади:
— Иќтисодий ўсишни режалаштириш. У билан давлат органи —иќтисодий режалаштириш Кенгаши шуƒулланади. 1962 йилдан буён 5 йиллик режаларни ишлаб чиќади, йирик инвестицион лойиЏаларни маъќуллаш Џуќуќига эга, бюджет маблаƒларини молиялаштириш масалаларини Џал ќилади. 70- йилларга ќадар режалаштириш директив характерга эга бўлган. Хусусий бизнес ривожланишига ќараб индикатив режалаштиришга ўтилди. Айрим йирик инвестицион лойи-Џалар баъзан ХВФ ва ЖаЏон банки тавсияларига риоя ќилмай амалга оширилган. Хусусан, шундай тарзда йирик пўлат ќуйиш компанияси яратилдики, Џозирги пайтда йилига 200 млн тоннадан ортиќ пўлат тайёрлайди.
— Жанубий Кореяда узоќ ваќт кредит-молия соЏасида давлат монополияси Џукм сурган. Хусусий банк-кредит институтлари 80- йилларнинг биринчи ярмидан бошлаб вужудга кела бошлади. Бундай сиёсат давлатга ўз ќўлида молия ва валюта ресурсларини тўплаш ва ундан устун тармоќларни ривожлантириш учун самарали фойдаланиш имконини беради.
— Ташќи иќтисодий алоќаларни тартибга солиш экспортни раƒбатлантириш, импортни чеклашга ќаратилган бўлиб, бу билан миллий ишлаб чиќаришни ривожлантириш ќўллаб-ќувватланади.
Экспорт муаммоси алоЏида назорат остида бўлиб, Президент Џар ой энг йирик экспортчилар иштирокида кенгаш ўтказган. АлоЏида тармоќлар бўйича экспорт вазифалари режалаштирилган. Бу режа йиллик бўлиб, квартал ва ойларга бўлинган, зарур бўлганда тузатишлар киритилган.
Беш йилликда (1987—1991 йиллар) иќтисодиётни «жонлантирилгач» Џукумат ижтимоий дастурларни амалга оширишга киришди. Нархларни барќарорлаштириш фонди ташкил ќилинди. Янги иш ўринлари яратилди. Ишсизлик ќисќарди, иш Џаќи йилига 29% га ўсди. Иш Џаќининг ўсиши касаба уюшмалари талаби билан юз берди. Натижада инфляция ўсди. Навбатдаги беш йилликда (1992—1996 йиллар) Џукумат инфляцияни жиловлашга Џаракат ќилди. Даромад солиќлари оширилди, давлат харажатлари камайтирилди.
Марказлаштирилган тарзда ўрта ва узоќ муддатли режалар, маќсадли дастурлар тузиш, уларда ишлаб чиќариш топшириќлари Џамда бажариш муддатларининг белгиланиши, хўжалик юритишда бозор услубларини ќўшиб олиб бориш Жанубий Кореяга ќисќа муддатларда ривожланган мамлакатлар сафига ќўшилиб, жаЏон цивилизациясида ўзига хос муносиб ўрин эгаллаш имконини берди.