“bozor iqtisodiyoti nazariyasi-rivojlangan mamlakatlar bozor tajribasi”

9.5.1-jadval
Xitoy tashqi savdosi, mlrd. dollar

Yillar	Eksport	Import	Tashqi savdo aylanishi	Balans
1987 1990 1993 1995 1997	39,4 62,1 91,8 148,0 182,7	43,2 53,4 104,0 132,1 142,4	82,6 115,5 195,8 280,9 325,1	-3,8 8,7 -12,2 16,7 40,3

Jadval raqamlaridan ko`rinib turibdiki 10 yil ichida tashqi savdo xajmi deyarli 4 barobar o`sgan va bu sohada Xitoy 32-o`rindan 10-o`ringa ko`tarilgan. 90 – yillarga kelib yillik o`sish deyarli 20 foizni tashkil etgan.

Tashqi savdo tuzumida ham katta o`zgarishlar yuz bergan. Oldin hukmron o`rinni xomashyo mahsulotlari egallagan bo`lsa, keyingi yillarda sanoat mahsulotlari xajmi ortib boran va bu 90 – yillar o`rasiga kelib 85 foizga yetgan. Aytganimizdek, albatta bular asosan past texnologik va ko`p mehnat talab qiluvchi tovarlardan iborat. 1995 – yilga kelib eksportda mashinasozli, elektronika tovarlari o`z hissasi bo`yicha birinchi o`ringa chiqqan. Albatta bunda asosan ommaviy iste’mol buyumlari ko`zda tutiladi, ya’ni bular avvalo radio tovarlar, magnitafonlar, soatlar kabilardan iboratdir.
Tashqi savdo holati ichki makroiqtisodiy siklga mos keladi. Ahvolga qarab tashqi savdo, ayniqsa import vaqti-vaqti bilan chegaralanib turadi va balans normallashib turadi.
Xitoy tashqi iqtisodiy aloqalar, ayniqsa tashqi siyosat ma’qul darajada proeksionizm mazmunida bo`lib, milliy bozor himoyalanib turgan va bu XXR industrlashtirish siyosatidan kelib chiqqan. Bu sohadagi yengillik 1993-1994 yillarga to`g`ri kelib, import tarifi 36-23%gacha tushirilgan edi. Bu ham albatta yuqori bo`lib, rivojlanayotgan mamlakatlarga nisbatan 1,5 barobar baland edi.
Eksport sohasidagi erkinlikning kiritilishi ham asta-sekinlik bilan orib boriladi. XXRda korxonalarning chet bozorga chiqishida registratsiya usuli emas, balki ruxsat berish tartibi qo`llaniladi. 90 – yillarning o`rtasiga kelib eksportni mustaqil olib borish huquqiga faqat 2,5 ming korxona ega edi. Aytish kerakki, bunga chet investitsiyali korxonalar kirmaydi, chunki ular avtomatik ravishda bu huquqga ega bo`ladilar. Qolgan milliy ishlab chiqaruvchilar bu sohadagi o`z faoliyatlarini maxsus davlat tashqi savdo kompaniyalari orqali olib borishlari kerak. Bunday kompaniyalarning XXRda bir necha mingtasi mavjud.
Tashqi savdo xajminingk yeyingi yillarda o`sishi valyuta tartiblashuviga bog`liqdir. Bunda 1994 – yilda yuanning valyuta kursi ko`p xilligini bekor qilinishi ahamiyatlidir. Kurs bozor asosida belgilanib, banklarda yangidan yuzaga keltirilgan tizim asosida amalga oshadi. Davlat korxonalari va tashqi savdo korxonalari oldingi valyuta ajratma amaliyoti bekor qilinadi va barcha eksport tushumi davlat banki vakillariga sotilishi kerak. Shu bilan birga valyuta sotib olish erkinlashtiriladi. Chetga chiqadigan Xitoyliklar davlat bankidan valyutani sotib olish huquqiga ega bo`ladilar. Bunday holat pravordida joriy harakatlar uchun yuanning konvertatsiyalashuviga olib keldi. Keyingi yillarda valyuta zahiralari bo`yicha Xitoy dunyoda ikkinchi o`ringa chiqdi va 1998 - yilga kelib uning xajmi 145 mlrd. dollarga teng bo`ldi. Bu tashqi savdoda juda ahamiyatlidir va kelajakda katta imkoniyatlar tug`diradi.