Bozor iqtisodiyotiga oʻtish — anʼanaviy va rejali buyruqbozlik tuzumidagi iqtisodiy munosabatlardan bozor munosabatlariga oʻtish jarayoni. Bu jarayon iqtisodiy zarurat, chunki anʼanaviy yoki rejali buyruqbozlik tizimlari barqaror iqtisodiy taraqqiyotni va xalq farovonligini taʼminlay olmay qoladi hamda Bozor iqtisodiyotiga oʻtish orqali iqtisodiy ravnaqqa erishish yoʻli tanlanadi. Tarixan Bozor iqtisodiyotiga oʻtishning uch yoʻlini koʻrsatish mumkin: 1) anʼanaviy natural xoʻjaligi iqtisodiyotidan Bozor iqtisodiyotiga oʻtish ; 2) qoloq va mustamlaka harakteridagi iqtisodiyotdan Bozor iqtisodiyotiga oʻtish ; 3) rejali buyruqbozlik iqtisodiyotdan Bozor iqtisodiyotiga oʻtish Shunga koʻra Bozor iqtisodiyotiga oʻtish ning ilk klassik modeli; mustamlakachilik zulmidan ozod boʻlgan Osiyo va Afrika mamlakatlari modeli; sobiq sotsialistik mamlakatlar modeli mavjud. Klassik model eng koʻhna model sifatida Yevropa mamlakatlariga xos boʻlgan. Bu yerda Bozor iqtisodiyotiga oʻtish koʻp bosqichli boʻlib, asrlar davom etgan tabiiytarixiy jarayon shaklida kechgan. Dastlab anʼanaviy natural xoʻjalik mayda tovar xoʻjaligiga, bu esa oʻz navbatida asov bozor iqtisodiyomura aylangan. Bozor iqtisodiyotiga oʻtish ga xos boʻlgan qonuniyatlar Yevropa mamlakatlarida dastlabki sinovdan oʻtgan. Osiyo va Afrika mamlakatlari modelini amalga oshirish toʻplangan tarixiy tajribaga tayandi: anʼanaviy xoʻjalikni bozor xoʻjaligiga aylantirish mustamlakachilik zulmi sharoitida metropoliyalar taʼsirida boshlandi va ular manfaatiga xizmat qildi, bu jarayon sunʼiy ravishda toʻxtatilmay, aksincha mamlakatlar ozodlikka erishgan sharoitlarda ham davom etdi, bozor munosabatlari oʻz tabiatiga moye tushadigan iqtisodiy zamindan — xususiy mulkchilikdan oʻsib chikdi, chet elning moddiy va moliyaviy yordamiga tayandi. Bozor iqtisodiyotiga oʻtish jarayoni tarixiy sakrash shaklida, yaʼni Yevropa uchun muqarrar boʻlgan tarixiy bosqichlarni oʻtamay, ularni chetlagan holda anʼanaviy iqtisodiyot yoxud rivojlanmagan bozor xoʻjaligidan uning rivojlangan shakliga oʻtish sari bormoqda.
Bozor iqtisodiyotiga oʻtish ning eng soʻnggi modeli sobiq sotsialistik mamlakatlar modeli boʻlib, oʻtish bu mamlakatlarda rejalibuyruqbozlik iqtisodiyotini qayta qurish asosida bormoqda. Sobiq sotsialistik mamlakatlarda Bozor iqtisodiyotiga oʻtishning dastlabki shartsharoiti har xil, shunga koʻra aholi orasida bozor koʻnikmalari ham turlicha darajada saqlangan. Bu mamlakatlarda rejali buyruqbozlik xoʻjaligidan bozor iqtisodiyotining zamonaviy taraqqiy etgan shakliga utiladi. Oʻtish jarayoni tez kechadi, chunki bu sotsializm davridan qolgan moddiy bazaga, malakali ish kuchiga va ilmiy texnikaviy salohiyatga tayanadi. Sobiq sotsialistik mamlakatlarda Bozor iqtisodiyotiga oʻtish u. ulardan baʼzilarining davlat mustaqilligini taʼminlash bilan birgalikda kechmoqda. Bu MDH mamlakatlariga xos. Bozor iqtisodiyotiga oʻtish u. keng va teran bozor islohotlarini talab qiladi. Oʻzbekistonning Bozor iqtisodiyotiga oʻtish ham milliy mustaqillik va keng koʻlamli bozor islohotlarining oʻtkazilishi bilan amalga oshirilmoqda (qarang Bozor islohotlari).
Ishlab chiqariladigan mahsulot turi va miqdorini aniqlashda iste`molchi talabi alohida, muhim ro`l o`ynashini ta`kidlash lozim. Iste`molchilar-ning tovarlarni sotib olish maqsadida pul daromadlarnin sarflashga tayyorliklari bozor talabi sifatida namoyon bo`ladi. Agar bunday talab hajmi ahamiyatli darajaga yetsa, korxona ushbu mahsulotni ishlab chiqarishga rag`bat sezadi, ya`ni iste`molchi talabining ko`payishi, bu mahsulotni ishlab chiqaruvchi tarmoq uchun iqtisodiy foyda keltiradi. Iste`molchi talabining qisqarishi esa tarmoq ishlab chiqarish hajmini qisqarishiga olib keladi. Qisqasi, bozor iqtisodiyoti sharoitida iste`molchining talabi qanday mahsulot turlarini ishlab chiqarish masalasini hal qilishda muhim ro`l o`ynaydi. Shuningdek, nima ishlab chiqarish zarurligini belgilash ko`p darajada resurslarni yetkazib beruvchilarga ham bog`liq. Resurslar-ga bo`lgan talab – bu hosilaviy talab, ya`ni bu resurslar vositasida ishlab chiqariluvchi tovarlar va xizmatlardan kelib chiqadi.O`z daromadlarini yuqori darajaga yetkazishda resurslarni yetkazib beruvchining ham bozor talabidan kelib chiqishi shubhasiz. Faqat iste`molchi talabidan muvofiq tushuvchi tovarlarni ishlab chiqaruvchi korxonalar foyda olib ishlashi mumkin va shu korxonalarning resurslarga bo`lgan talabi kuchayadi. Qisqasi, iste`molchining afzal ko`rishi uning talabi orqali namoyon bo`ladi. Tovar ishlab chiqaruvchi va resurslarni yetkazib beruvchilar o`z manfaatlarini ta`minlash uchun bu talabga mos ravishda , yani yuqori foyda olish uchun pul to`lash qobilyatiga ega bo`lgan iste`molchilarga zarur bo`lgan turdagi va miqdordagi tovarlarni ishlab chiqaradi va yetkazib beradi. Tovarlar qanday usulda ishlab chiqariladi yoki ishlab chiqarish qanday tashkil qilinadi, degan savolga ham bozor iqtisodiyoti ham o`ziga xos javob bo`ladi. Bunda uchta uzviy bog`liq masalaga e`tibor beriladi:
-resurslarning alohida tarmoqlar o`rtasida taqsimlanishi;
-korxonalar tomonidan ishlab chiqarishning amalga oshirilishi;
-har bir korxona resurslarining uyg`unlashuvi va texnologiyani tanlash.
‘’Iqtisodiyot sohasida oldimizda turgan vazifalar haqida gapirganda, avvalo, keng qamrovli iqtisodiy islohotlar negizida quyidagi maqsadlar mujassam ekanini qayd etish lozim;
