Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

Pul tizimining tarkibiy qismlari. 



 

Pul  birligi  (dollar,  marka,  evro,  rubl,  so‘m  va  h.k.)    va    pul  turlari 

(bank biletlari, tanga, chaqalar). 



 

Pul  emissiya  qilish  tartibi  muomaladagi  pul  massasini  tartibga 

soluvchi davlat muassasalari. 



 

Naqd  pulsiz  hisob-kitobni  amalga  oshirish  tartibi.  va  milliy  valyutani 

chet el valyutasiga almashtirish tartibi 

Pul muomalasi - bu tovarlar aylanishiga hamda notovar tavsifidagi to’lovlar 

va hisoblarga xizmat qiluvchi naqd pullar va unga tenglashtirilganaktivlarning ha-

rakati.

Naqd  pul  muomalasiga  bank  biletlari  va  metall  tangalar  (pul  belgilari)  xizmat 

qiladi. Naqd pulsiz hisoblar cheklar, kredit kartochkalari, veksellar, akkreditivlar, to‘lov 

talabnomalari kabilar yordamida amalga oshiriladi. Ularning hammasi 

pul agregati

 deb 

yuritiladi.  Muomalada  mavjud  bo‘lgan  pul  massasi  ularni  qo‘shish  yo‘li  bilan  aniq-

lanadi. 

Likvidlik – bu  turli  moliyaviy  va  moddiy  aktivlarning    har xil to‘lovlarga 

zaruriyat bo‘lganda naqd pullarga aylana olish layoqatidir. 

---

394 

Pul  mutloq  likvidlik  xususiyatiga  ega.  Boshqa  barcha  aktivlar  kam  yoki  ko‘p 

darajada  bunday  xususiyatga  ega  bo‘ladi.  Moliyaviy  aktivlar  likvidligi  qancha  kam 

bo‘lsa,  uning  egasi  uchun  o‘z  ixtiyoridagi  pulni  zarur  vaqtda  olish  imkoniyati  bilan 

bog‘liq yo‘qotish tahlikasi shuncha yuqori bo‘ladi.

79

 

Yuqori  inflyatsiya  sharoitida  pulning  mutloq  likvidligi  ustuvorlikka  ega 

bo‘lishdan  to‘xtaydi.  Bunday  sharoitda  yuqori  likvidli  aktiv  barqaror  chet  el 

valyutalari va ko‘chmas mulklar bo‘lib qoladi.  

Pul  muomalasi  o‘ziga  xos  qonunlarga  asoslangan  holda  amalga  oshiriladi. 

Uning  eng  muhimi  muomala  uchun  zarur  bo‘lgan  pul  miqdorini  aniqlash  va 

shunga muvofiq muomalaga pul chiqarishdir. 

Muomalani  ta‘minlash  uchun  zarur  bo‘lgan  pul  miqdori  quyidagilarga 

bog‘liq. 

1. Muayyan davrda, (bir yil davomida) sotilishi lozim bo‘lgan tovarlar narxi 

summasiga (T

b

). Tovarlar qancha ko‘p va narxi baland bo‘lsa, ularni sotish va sotib 

olish uchun shuncha ko‘p pul birligi talab qilinadi. 

2. Pul birligining aylanish tezligiga (A

t

). 

Pul bir xil bo‘lmagan tezlik bilan aylanadi. Bu ko‘p omillarga, jumladan ular 

ayriboshlanishiga xizmat qilayotgan tovarlar turiga bog‘liq. 

3. Muomala  uchun zarur bo‘lgan pul  miqdori puldan to‘lov  vositasi sifatida 

foydalanishga  ham  bog‘liq.  Ko‘pincha  tovarlar  qarzga  sotiladi  va  ularning  haqi 

kelishuvga muvofiq keyingi davrlarda to‘lanadi. Demak, zarur pul miqdori shunga 

muvofiq  miqdorda  kamayadi.  Ikkinchi  tomondan,  bu  davrda  ilgari  kreditga 

sotilgan tovarlar haqini to‘lash vaqti boshlanadi. Bu pulga ehtiyojni ko‘paytiradi. 

Mazkur  holatlarni  hisobga  olganda,  muomala  uchun  zarur  bo‘lgan  pul 

miqdori (R

m

) quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi. 

;

,

b

s

t

m

t

Т

К

Х

P

бунда

А







 

K

s

– qarzga sotilgan tovarlar narxi summasi; 

X

t

 - haqini to‘lash muddati kelgan tovarlar narxi summasi; 

                                                             

79

Campbell R. McConnell ―Economics‖ Principles, Problems, and Policies 2008195 p

 

---

395 

Muomala  uchun  zarur  pul  miqdorini  aniqlashda    «Fisherning  ayriboshlash 

tenglamasiga» asoslaniladi, ya‘ni 

QR=MV; yoki  

;

QР

M

бунда

V



 

Q -ayriboshlanadigan tovarlar miqdori 

R -tovarlar narxi 

M-muomala uchun zarur bo‘lgan pul miqdori 

V -pulning aylanish tezligi