Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

2.

 

Iqtisodiy muvozanatlikni aniqlash usullari. Retsession va inflyatsion farq 

Iqtisodiy  muvozanatlik  darajasini  aniqlashda  asosan  ikkita  o‘zaro  bog‘liq 

usuldan foydalaniladi:  

---

332 

1. Yalpi sarflar va ishlab chiqarish hajmini taqqoslash.  

2. Jamg‘arma va investitsiyalarni taqqoslash. 

Yalpi  sarflar  va  ishlab  chiqarish  hajmini  taqqoslash  uchun  ishlab  chiqarish 

umumiy  hajmining  miqdoriy  ko‘rsatkichi  sifatida  sof  milliy  mahsulot  (SMM), 

iqtisodiyotda  yalpi  sarflar  sifatida  iste‘mol  hajmi  va  investittsiyalarga  sarflarning 

umumiy summasi (S+Ip) olinadi. Iqtisodiyotning muvozanatli darajasi — bu ishlab 

chiqarishning  shunday  hajmiki,  u  ishlab  chiqarish  mazkur  hajmini  sotib  olish 

uchun  yetarli  umumiy  sarflarni  ta‘minlaydi.  Boshqacha  aytganda,  sof  milliy  mah-

sulot  muvozanatli  darajasida  ishlab  chiqarilgan  tovarlarning  umumiy  miqdori 

(SMM) xarid qilingan tovarlar shunday miqdoriga (S+ Ip) teng bo‘ladi. 

To‘liq  bandlik  sharoitida  yalpi  sarflar  SMM  hajmi  bilan  mos  kelmasligi 

mumkin.  Bu  mos  kelmaslik  retsession  yoki  inflyatsion  farqda  ifodalanadi.  Yalpi 

sarflarning  SMM  hajmidan  kam  bo‘lgan  miqdori  retsession,  yalpi  sarflarning 

SMM hajmidan ortiqcha bo‘lgan miqdori inflyatsion farq deyiladi. 

Jamg‘arma  va  investitsiyalarni  taqqoslash  usulining  mohiyati  shundaki, 

ishlab  chiqarilgan  mahsulotning  har  qanday  hajmi  shunga  mos  daromad  hajmini 

beradi.  Biroq  aholi  bu  daromadning  bir  qismini  iste‘mol  qilmasdan  jamg‘armaga 

qo‘yish  mumkin.  Jamg‘arma,  sarflar  -  daromadlar  oqimidan  potentsial  sarflarni 

olib  qo‘yish  hisoblanadi.  Bunda  jamg‘armaga  qo‘yilgan  mablag‘lar  investitsiya 

sifatida ifodalanilsa, yalpi sarflar ishlab chiqarish hajmiga teng bo‘ladi. 

Iqtisodiy  muvozanatlik  darajasini  aniqlashda  yuqoridagi  usullardan  tashqari 

balans  usulidan  hamda  ―Xarajat  va  natija‖  larni  taqqoslash  usulidan  ham 

foydalaniladi. 

Balans  usulida  tarmoqlararo  balans,  moddiy,  moliyaviy  va  ishchi  kuchi 

balanslaridan foydalanilib iqtisodiyotdagi muvozanatlik darajasiga baho beriladi. 

 ―Xarajat  va  natija‖larni  taqqoslash  usulida  ishlab  chiqarishga  qilingan 

iqtisodiy  resurs  sarflari  olingan  mahsulot  qiymati  bilan  taqqoslanib  muvozanatlik 

darajasi tahlil qilinadi. Bunda mahsulot birligiga qilingan iqtisodiy xarajatlar uning 

narxi bilan taqqoslanadi. 

 

---

333