Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

Aktivlar hisobida zahiralar va oqimlar o’zaro bog’liqligi 

Zahiralar va oqimlar ko’rsatkichi  

MHTdagi hisoblar  

1.

 

Davr boshida aktivlar qiymati  

Aktiv  va  passivlarning  dastlabki 

balansi  

2.

 

Sotib  olingan  aktivlarning  sof  qiymati 

(kirim-chiqim) 

Kapital  bilan  operatsiyalar  hisobi 

(nomoliyaviy  aktivlar)  moliyaviy 

hisob (moliyaviy aktivlar) 

3.

 

Aktivlar  hajmida  boshqa  o‘zgarishlar 

qiymati 

Aktivlar 

hajmida 

boshqa 

o‘z-

garishlar hisobi  

4.

 

Narx  o‘zgarishi  natijasida  aktivlar 

qiymatining o‘zgarishi  

Qayta baholashlar hisobi  

5.

 

Davr 

oxirida 

aktivlar 

qiymati 

(1+2+3+4)=5 

Aktivlar 

va 

passivlarning 

davr 

oxiridagi balansi  

 

Majburiyatlarga  nisbatan  ham  xuddi  shunday  tartib  amal  qiladi.  Shunday 

qilib,  MHT  aktivlar  va  majburiyatlar  qiymatidagi  o‘zgarishlarni  qayd  qilishni 

ko‘zda  tutadi  ayni  vaqtda  bu  o‘zgarishlar  iqtisodiyot  sektorlaridagi  kapital 

qiymatida  va  butun  milliy  boylikda  qanday  tarkibiy  qismlar  hamda  qaysi  omillar 

hisobiga ro‘y berganligini tahlil qilish imkonini beradi.  

---

326 

MHTda  barcha  aktivlar  va  majburiyatlarni  baholashda  joriy  bozor 

narxlaridan  foydalaniladi.  Asosiy  kapital  qiymatini  MHTda  aks  ettirishda  qayta 

tiklash  qiymatini  aniqlash  usuli  ham  qo‘llaniladi.  Yana  bir  usul  aktivlardan 

foydalanishdan 

kutilayotgan 

bo‘lg‘usi  daromadlar  tushumining  haqiqiy 

(diskontlashgan) qiymatini aniqlash hisoblanadi. 

Chet  el  valyutalarida  qayd  qilingan  aktivlar  va  majburiyatlar  bozor 

ayriboshlash kursi bo‘yicha milliy pul birligida baholanishi zarur. 

MHTda  nomoliyaviy  aktivlar  ikki  turga  ajratiladi:  ishlab  chiqarilgan  va 

ishlab chiqarilmagan aktivlar. Ishlab chiqarilgan aktivlarga asosiy kapital, moddiy 

aylanma vositalar va qimmatliklar kiritiladi

63

 

Ishlab  chiqarilmaydigan  aktivlar  uchta  tarkibiy  qismni  o‘z  ichiga  oladi: 

tabiiy  resurslar;  ijara  va  litsenziya  shartnomalari;  xarid  qilingan  gudvill

64

  va 

marketing aktivlari

65

 

MHTda  moliyaviy  aktivlar  va  majburiyatlar  sifatida  quyidagilar  hisobga 

olinadi: 



 

monetar oltin va qarz olishning maxsus huquqi;  



 

naqd valyutalar va o‘tkazilgan depozitlar;  



 

qarzli qiymatli qog‘ozlar va ssudalar; 



 

aktsionerlik kapitali va investitsion fondlar aktsiyalari; 



 

sug‘urta, pensiya ta‘minoti va standartlashtirilgan kafolatlar dasturlari; 



 

boshqa debitorlik va kreditorlik qarzdorlik (tovarlarni yetkazib berish 

bilan bog‘liq tijorat kreditlari, soliqlar, dividend, ish haqi to‘lash, 

qimmatliqog‘ozlarni sotish va sotib olish bilan bog‘liq qarzdorlik)