Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

Iqtisodiy  tahlilda  iqtisodiy  modellardan  ham  foydalaniladi. 

Iqtisodiy 

modellar  –  bu  real  voqelik,  iqtisodiyot  va  undagi  ro‘y  beradigan  hodisa  hamda 

jarayonlarning soddalashtirilgan manzarasidir. Bunda iqtisodiy modellarning ikkita 

turi o‘z o‘rniga ega bo‘ladi: muvozanatlashgan va optimallashgan modellar. 

Muvozanatlashgan  modellar  iqtisodiy  hodisa  va  jarayonlar  yoki  ularning 

natijalari  miqdoriy  o‘lchamlari  o‘rtasidagi  o‘zaro  bog‘liqlikni  aks  ettiradi. 

Masalan, yalpi talab va yalpi taklif modeli, tovarlar miqdori va pul massasi modeli, 

daromadlar va xarajatlar modeli va h.k.  

Optimallashgan  modellar  –  alohida  olingan  iqtisodiy  hodisa  yoki  uning 

natijasidagi  miqdoriy  o‘zgarishlarni  va  har  bir  davrdagi  optimal  me‘yorlarni 

xarakterlaydi. Masalan, narx modeli, xarajatlar modeli, daromadlar modeli va h.k. 

Modellar qisqa va uzoq muddatli bo‘lishi mumkin. Birinchisi   nisbatan qisqa 

davrni,  ikkinchisi  odatda  uzoqroq  vaqt  davrini  qamrab  oladi.  Iqtisodiyotning 

barcha    qirralarini    aks    ettira    oladigan  yagona  model  mavjud  bo‘lmaydi.  Shu 

---

33 

sababli  iqtisodiy  tahlilda  ko‘plab  har  xil  modellardan  foydalaniladi,  ulardan  har 

biri muayyan vazifalarni hal qiladi. 

Ayni  vaqtda,  har  qanday  model  iqtisodiyotdagi    real  hayotiy  voqeylik 

(bankrotlik,  tabiiy  ofatlar,  siyosiy  larzalar  va  boshqa)  ni  aks  ettirmaydi.  U  real 

hayotdan  abstraktlashgan,  iqtisodiy  yetuklikning  yuqori  andazasidir.  Bu  qayd 

qilinganlar  iqtisodiy  modellarning  iqtisodiy  tahlildagi  ahamiyatini  pasaytirmaydi. 

Jumladan  yalpi  talab  va  yalpi  taklif  modeli  umumiy  iqtisodiy  muvozanatlikni 

ifodalab,  real  jarayonlar  uning  idealidan  farqlanishini  aniqlash  va  undagi  aniq 

omillar ta‘sirini miqdoriy baholash imkonini beradi.