Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

Xalqaro  mehnat  taqsimoti  (XMT)  alohida  mamlakatlarning  tovar  va 

xizmatlarning ma’lum turlarini ishlab chiqarishga ixtisoslashuvini ifodalaydi

. 

Alohida  mamlakatlarning  bunday  ixtisoslashuvi  mahsulotlari  ustun  darajada 

eksportga  yo‘naltirilgan 

xalqaro  ixtisoslashgan  tarmoqlarining 

shakllanishiga 

olib keladi. 

Dastlabki  davrlarda  xalqaro  mehnat  taqsimotining  rivojlanishi  asosan  tabiiy 

sharoitlardagi  tafovutlarga  asoslangan.  Binobarin,    ishlab  chiqarish  baynalminal 

xususiyat  kasb  etib,  milliy  xo‘jaliklar  doirasidan  tashqariga  chiqa  boshlagach, 

ularning  negizidan  barqaror  mehnat  taqsimoti  va  jahon  bozori  tarkib  topgan. 

Hozirgi vaqtda xalqaro mehnat taqsimoti turli ijtimoiy tizimlarni o‘z ichida oluvchi 

umumjahon  xo‘jaligi  doirasida  rivojlanishi    sababli    ularda  qatnashayotgan 

mamlakatlar  bir  xil  sharoitda  emas.  Bu  hol  ularning  turli  jo‘g‘rofiy  ahvoli,  tabiiy 

resurslarining  tarkibi  va  miqdori,  rivojlanish  ko‘lami,  darajasi  va  iqtisodiyotini 

tuzilishi, ichki bozorning hajmi bilan belgilanadi. 

Ana  shu  farqlar  sababli  ayrim  mamlakatlarda  bir  xil  tovarlarni  ishlab  chi-

qarishdagi  xarajatlar  darajasi  ham  turlicha  bo‘ladi.  Shuning  uchun  har  bir 

mamlakat  o‘zi  nisbatan  qulayroq,  kamroq  xarajat  bilan  ishlab  chiqaradigan 

tovarlarni  boshqa  mamlakatlarga  sotishga  va  aksincha,  jahon  bozoridan  o‘zidan 

ishlab  chiqarish  uchun  xarajat  ko‘proq  bo‘ladigan  yoki  tabiiy  yoxud  boshqa 

sharoitlarga  ko‘ra  umuman  ishlab  chiqarib  bo‘lmaydigan  tovarlarni  sotib  olishga 

intiladi. 

Tovarlar  mamlakatlar  o‘rtasida  jahon  narxlari  asosida  ayriboshlanadi.  Ular 

baynalminal  qiymatga  asoslanadi.  Buning  ma‘nosi  shuki,  baynalminal    iqtisodiy  

resurs sarflari jahon bozorida e‘tirof qilinadi. 

Ayni    vaqtda,  jahon  narxlarining  tashkil  topishiga    tashqi  savdo  va  valyuta 

cheklashlari,  valyutalar  qiymatining  o‘zgarib  turishi,  xalqaro  monopoliyalar 

siyosati,  birjadagi  chayqovchilik  va  boshqa  shu  kabilar    ta‘sir    ko‘rsatadi.  Shu 

sababli  ayrim  mamlakatlarning  jahon  bozoridagi  raqobatlashuv  layoqatidagi 

farqlar,  pirovard  natijada  mehnat  unumdorligining  milliy  darajadagi  farqlarini  aks 

ettiradi. 

---

466 

Rivojlangan 

mamlakatlarda 

iqtisodiyotning 

keyingi 

yillarda 

yangi 

texnologik  asoslarga  o‘tish  jahon  xo‘jalik  aloqalarining  tez  o‘sishi  bilan  birga 

boradi.    Ishlab  chiqarish  jarayonlarining  baynalminallashuvi  o‘zining  har  ikkala 

shaklida:  integratsion  (milliy  xo‘jaliklarning  yaqinlashuvi,  o‘zaro  moslashuvi 

orqali)  va  transmilliy  (xalqaro  ishlab  chiqarish  majmuasining  tuzilishi  orqali) 

shakllarida kuchayadi. Jumladan, rivojlangan Evropa integratsion hamjamiyati (EI) 

doirasida  tovarlar,  xizmatlar  va  ishchi  kuchining  erkin  harakati  amalga  oshiriladi. 

Shimoliy  Amerika  umumiy  iqtisodiy  hamkorlik  AQSh,  Kanada  va  Meksika  iqti-

sodiyotining  integratsiyasini  ko‘zda  tutadi.  Davlatlararo  integratsiyaning  kuchayi-

shi janubiy-sharqiy Osiyo, O‘rta Osiyo, arab dunyosi, Afrika va Markaziy Amerika 

mamlakatlari uchun ham xarakterli bo‘lib bormoqda.