Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy



Download 6,4 Mb.
Pdf ko'rish
bet181/558
Sana11.01.2022
Hajmi6,4 Mb.
#351409
1   ...   177   178   179   180   181   182   183   184   ...   558
Bog'liq
ЖУРАЕВ дарслик-2018

 


178 

 



 

11.1-chizma. Davlatning qayd qilingan narxlarni o’rnatish orqali tabiiy 

monopoliya faoliyatini tartibga solishi. 

 



Qayd  qilingan  narxlarni  o‘rnatmaslik.  Bunda  davlat  auktsion  o‘tkazib, 

mahsulotning  mazkur  turini  ishlab  chiqarish  huquqini  byudjetga  qayd  qilingan 

to‘lovning maksimal summasini tushirish majburiyatini olgan korxonalarga beradi. 

Bunda  davlat  narxlar  va  mahsulot  chiqarish  hajmini  to‘g‘ridan  –to‘g‘ri  tartibga 

solmaydi.  Korxona  monopolist  sifatida  faoliyat  yuritadi,  mahsulotiga  narxni 

 

darajada o‘rnatilib, ishlab chiqarishning 



 hajmini tanlaydi.  

Tabiiy  monopoliyalar  ob‘ektiv  shart-sharoitlarga  ko‘ra  ayrim  sohalarda  ham 

qonuniy  tartibda  vujudga  keladi  va  amal  qiladi.  Masalan,  kamyob  yer  osti 

boyliklarni  qazib  olishda,  choy,  uzumning  alohida  navlarini  etishtirishda  takror 

ishlab  chiqarilmaydigan  tabiiy  resurslar,  jumladan  alohida  unumdor  yer 

uchastkalarga egalik ishlab chiqaruvchiga monopol mavqeini ta‘minlaydi. 

Davlat  tabiiy  monopoliyalarni  tartibga  solish  maqsadida  ularning 

mahsulot(xizmat)lariga  narxlar  va  tariflar  darajasini,  shuningdek  taklif  etiladigan 

tovarlar va xizmatlar turiga doir asosiy ko‘rsatkichlarni nazorat qiladi. 

Davlatning  tabiiy  monopoliyalarni  tartibga  solish  usullarini  qo‘llashidan 

maqsad quyidagilardan iborat:  

-  tabiiy  monopoliyalarning  sodir  etishi  mumkin  bo‘lgan  monopol  holatini 

suiiste‘mol qilishini oldini olish;  

- iste‘molchilarning huquqlarini himoya qilish;  




179 

-  jamiyat  manfaatlari  yo‘lida  monopol  tarmoq  ishlab  chiqarishining 

rivojlanishini qo‘llab-quvvatlash.  

O‘zbekiston  iqtisodiyotida  tabiiy  monopoliya  sub‘ektlari  faoliyati  ustidan 

nazorat qilishning bir qator  usullari qo‘llaniladi. Ularning  huquqiy asosi  va tartibi 

O‘zbekiston  Respublikasi  «Tabiiy  monopoliyalar  to‘g‘risida»gi  qonun  (9-

moddasi)da  belgilangan  bo‘lib,  «tabiiy  monopoliya  sub‘ektlari  faoliyati  ustidan 

davlat nazorati monopoliyaga qarshi davlat organi tomonidan amalga oshiriladi».  

O‘zbekistonda barcha monopoliyalar faoliyati ustidan nazorat qiluvchi organ 

bu – O‘zbekiston Respublikasi Monopoliyadan chiqarish, raqobat va tadbirkorlikni 

qo‘llab-quvvatlash davlat qo‘mitasi hisoblanadi. 

Monopoliyaga  qarshi  davlat  organlari  tabiiy  monopoliyalarning  quyidagi 

faoliyatlari ustidan nazorat qiladi:  

1)  tabiiy  monopoliya  sub‘ekti  asosiy  vositalarga  nisbatan  mulk  huquqini 

yoki  foydalanish  huquqini qo‘lga kiritadigan bitimlar  ustidan (agar bunday asosiy 

vositalarning  balans  qiymati  tabiiy  monopoliya  sub‘ekti  o‘z  kapitali  qiymatining 

10 foizdan ortiq bo‘lsa);  

2) tabiiy monopoliya sub‘ekti asosiy vositalarning bir qismiga nisbatan mulk 

huquqini  yoxud  ularga  egalik  qilish  va  ulardan  foydalanish  huquqini  xo‘jalik 

yurituvchi  boshqa  sub‘ektga  o‘tkazadigan  bitimlar  ustidan  (agar  bunday  asosiy 

vositalarning  balans  qiymati  tabiiy  monopoliya  sub‘ekti  o‘z  kapitali  qiymatining 

10 foizdan ortiq bo‘lsa); 

3)  iste‘molchilarga  etkazib    beriladigan  tovarlar  hajmi  bo‘yicha 

shartnomalarga rioya etilishi ustidan; 

4)  tovarlar  narxini  belgilash  hamda  narxlar  (tariflar)ni  qo‘llash  tartibiga 

rioya etish ustidan; 

5) tabiiy monopoliya sub‘ektlarining tashkil etilishi, qayta tashkil etilishi va 

tugatilishi ustidan. 

 Nazoratning  boshqa  bir  xil  usuli  –  bu  tabiiy  monopoliya  sub‘ektlarining 

qiladigan  ayrim  xatti-harakatlari  uchun  tegishli  ruxsat  berish  yo‘li  bilan  amalga 

oshirilib turiladi.  



180 

O‘zbekiston  iqtisodiyotida  tabiiy  monopoliya  sub‘ektlariga  nisbatan 

o‘rnatilgan  bunday  nazorat  usullari  jahon  amaliyotiga  mos  keladi  va  ular  tabiiy 

monopoliya  sub‘ektlarining  o‘z  ustun  mavqeini  suiiste‘mol  qilishlarining 

belgilangan  narxlarning  asossiz  oshirilishining  oldini  olishga,  iste‘molchi 

manfaatlariga  mos  ravishda  sifatli  xizmat  qilishga,  tovar  bozorlaridagi  ularning 

ustun mavqeni qattiq nazorat  qilib turishga qaratilgan. 

 


Download 6,4 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   177   178   179   180   181   182   183   184   ...   558




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish