Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

IX BOB. NARXNING MOHIYATI VA SHAKLLANISH XUSUSIYATLARI 

1.

 

Narxning mazmuni va vazifalari. 

2.

 

Raqobatning 

turli 

shakllari 

sharoitida 

narxning 

shakllanish 

xususiyatlari. 

3.

 

Narxning turlari. O’zbekistonda davlatning narx siyosati. 

 

1.

 

Narxning mazmuni va vazifalari

 

Tovarlar  qiymati  va  ularning  nafliligi  o‘zlarining  namoyon  bo‘lishini  narxda 

topadi.  Qiymat  tovar  ishlab  chiqaruvchilarni,  naflilik  esa  iste‘molchilarni  rag‘bat-

lantiruvchi, ularni harakatga keltiruvchi kuch sifatida amal qiladi. 

Tovarning  doimo  bir-birini  taqozo  etadigan,  ikki  xususiyatga,  ya‘ni  ma‘lum 

bir  naflilikka  va  qiymatga  ega  ekanligi  sababli  narx  mazmuni  turlicha  talqin 

qilinadi  va  unga  turlicha  ta‘rif  beriladi.  Bunga  qo‘shimcha  narxning  darajasiga 

uning o‘zgarishiga turli omillar ta‘sir qiladiki, bu ham masalani to‘g‘ri tushunishni 

biroz  chigallashtiradi.  Masalan,  ingliz  klassik  siyosiy  iqtisod  maktabi  vakillari 

g‘oyalarida  narxning  asosini  qiymat  tashkil  qiladi  deyilgan  bo‘lsa,  marjinalizm 

yo‘nalishidagi oqimlar qarashlarida tovar narxining asosini uning nafliligi, aniqroq 

aytganda,  qo‘shilgan  miqdor  nafliligi  tashkil  qiladi  deyiladi.  Bunda  so‘nggi 

qo‘shilgan miqdor nafliligiga alohida e‘tibor beriladi. Uchinchi guruh toifadagilar 

esa  narx  talab  va  taklif  asosida  tashkil  topadi  deyishadi.  Ularning  har  biri 

o‘zlaricha turli dalillar topib, o‘z g‘oyalarini isbotlashga harakat qiladilar

32

. 

Bozor  iqtisodiyotida  narx  butun  tizimni  harakatga  keltiruvchi  asosiy 

harakatlantiruvchi  kuch  sifatida  namoyon  bo‘ladi.  Tovarlar  narxi  bozor 

mexanizmining asosiy iqtisodiy dastagi hisoblanadi.  

Ayni  vaqtda  ishlab  chiqaruvchi  va  iste‘molchilar  (sotuvchi  va  xaridor)ning, 

tadbirkorlar, butun jamiyat va davlatning iqtisodiy manfaatlari narx orqali ruyobga 

chiqariladi. Bu narxning mazmuniga turlicha qarashlarni qaror toptiradi. 

                                                             

32

McConnell, Brue. Economics: principles, problems and policies. 20th edition. America, New York: McGraw-Hill, 2014. page 

. 

436-437 

---

138 

Narxning  mazmuniga  bu  turlicha  qarashlardan  A.Marshall  tomonidan 

sintezlashtiriladi. 

 A.Marshall  narxga  keyingi  naflilik,  ishlab  chiqarish  xarajatlari  hamda  talab 

va taklif nisbatining pulda mujassamlashishi sifatida qaraydi. 

U o‘z qarashlarida