Bozor infratuzilmasi

15-mavzu. Yalpi talab va yalpi taklif (4 soat)


1- ma’ruza mashg‘uloti

1. 
   Yalpi talab tushunchasi, yalpi talab egri chizig‘i va uning hajmiga ta’sir qiluvchi omillar.
   
2. 
   Yalpi taklif tushunchasi, yalpi taklif egri chizig‘i (klassik, oraliq - keynsian kesmalar) va uning hajmiga ta’sir qiluvchi omillar.
   
3. 
   Yalpi talab va yalpi taklif o‘rtasidagi muvozanatlik hamda uning o‘zgarishi.(Valras modeli).
   

Biz ushbu darslikning VII-mavzusida talab va taklif tushunchalari, ularning miqdoriga ta’sir etuvchi omillar, Shuningdek, talab qonuni va taklif qonuni hamda ular o‘rtasidagi muvozanatlikka e’tibor berib, ularni yoritgan edik. Lekin u bobda talaba va boshqa ushbu kitob o‘quvchilariga tuShunish oson bo‘lsin uchun tovar va xizmatlarning alohida olingan turi bo‘yicha bu masalalar ko‘rib chiqilgan edi. Endi esa milliy iqtisodiyot yaxlit holda, Ya’ni makroiqtisodiyot darajasida o‘rganilayotgan jarayonda butun mamlakat fuqarolari, barcha tadbirkorlar, davlat va chet el iste’molchilarining barcha tovarlar va xizmatlar turlari bo‘yicha talabi va taklifini o‘rganish iqtisodiyotni samarali yuritishda muhim ahamiyatga egadir.
Shuning uchun bu bobda makroiqtisodiy tahlil davom ettirilib, eng avvalo yaxlit olingan milliy bozor ko‘rib chiqiladi va uning makrodarajadagi asosiy unsurlari bo‘lgan yalpi talab va yalpi taklif tushunchalarining iqtisodiy mazmunini tavsiflanadi. Tahlil davomida yalpi talab va yalpi taklifga ta’sir etuvchi omillar, ular ta’sirida narxlar darajasining o‘zgarishi va ishlab chiqarishning muvozanatli hajmi qanday o‘rnatilishini bayon etiladi.
Yalpi talab (aggregate demand, AD) - bu barcha iste’molchilar, Ya’ni aholi, korxonalar va davlat tomonidan narxlarning muayyan darajasida sotib olinishi mumkin bo‘lgan turli tovarlar va xizmatlarga bo‘lgan talabning umumiy hajmi yoki milliy iqtisodiyotdagi real pul daromadlari hajmidir.
Yalpi talab barcha iste’molchilarning turli xil tovarlarga va xizmatlarga bo‘lgan talablaridan tashkil topadi. Biz bilamizki, tovar va xizmatlar ikki xil bo‘ladi: aholi iste’mol qiladigan iste’mol tovarlari va tadbirkorlar ishlab chiqarish jarayonida iste’mol qiladigan ishlab chiqarish omillari – kapital va ishchi kuchi. (Biz ishlab chiqarish omillari tarkibida er ham borligini bilamiz. Lekin bizning mamlakatimizda er oldi-sotdi ob’ekti bo‘lmagani uchun uni bu erda yalpi talab tarkibida hisobga olmaymiz va keyingi o‘rinlarda omillarga talab haqida gap ketganda faqat kapital va ishchi kuchi haqida gap boradi).
Iste’mol tovarlari esa o‘z navbatida turlig‘tuman moddiy va ma’naviy tovarlardan hamda xizmatlardan tashkil topadi. Shuningdek, tadbirkorlarning (davlat, xususiy, jamoa, korporativ) omillarga, Ya’ni investitsion tovarlarga va ishchi kuchiga bo‘lgan talabi ham turli-tumandir (masalan, turli mashinalar, stanoklar, asbobg‘uskunalar, inshootlar, transport vositalari, yonilg‘i, xom ashyo, materiallar va h.k.). Talabning umumiy miqdori, Ya’ni Shu aytilgan tovarlarni sotib olishga mo‘ljallangan pul miqdori ularning turlariga, miqdoriga, sifatiga hamda narxiga bog‘liq bo‘ladi. Uni quyidagi chizmada osonroq tuhhunish mumkin bo‘ladi (1-chizma).

Yalpi talab

Ist`mol buyumlariga

Investisiya tovarlari va ishchi kuchiga

Turlari, miqdori va sifati (ijtimoiy nafliligi)

Narxi

Yalpi talab, ya`ni umumiy pul miqdori

Turlari, miqdori va sifati (ijtimoiy nafliligi)



Narxi