Bozor bu ishlab chiqaruvchi bilan iste’molchini birbiri bilan bog’laydigan ayriboshlash jarayoniga xizmat qiladigan tartiblar, mexanizmlar va muassasaviy tizimdir

Muvozanat narxi

Muvozanat narxi talab taklif bilan tenglashib, bir-biriga mos tushgan sharoitda vujudga keladi, buni yaxshi tasavvur etish uchun jadvalga murojaat qilamiz (2.2-jadval).
Muvozanat narxining paydo bo‘lishi
Bir dona Tovar Taklif Sotiladigan Xarid Talabning tovar miqdori, qilingan tovar etiladigan taklifdan
narxi, dona tovar miqdori, tovar ortiqligi (+)
so‘m qiymati, dona (talab) yoki kamligi
so‘m qiymati, (–)
so‘m
100 1000 100000 8000 800000 + 700000 200 2000 400000 6000 1200000 + 800000
300 4000 1200000 4000 1200000 + – 0

400 6000 2400000 2000 800000 – 1600000 500 8000 4000000 1000 500000 – 3500000 Jadvaldan ko‘rinadiki, bir tovar 300 so‘m bo‘lganda, talab va taklif tenglashadi. Undan oldin esa talab ustun edi. Endi narx 300 so‘mdan oshib ketdi, bunda ishlab chiqaruvchi uchun qulay vaziyat paydo bo‘ldi, u tovar taklifini ko‘paytiradi. Ammo tovarning qimmatlashuvi xaridorga ma’qul bo‘lmaydi, natijada talab qisqarib, taklif talabdan ortib ketadi, tovarning bir qismi sotilmay qoldi.
Endi shu jarayonni chizmada ifodalab, talab va taklif egri chizig‘ini hosil etamiz. Quyidagi chizmada muvozanat buzilganda yuz beradigan taqchillik va tovarning ortiqchaligi yaqqol ko‘rinadi:
X
Taqchillik va tovarning ortiqchaligi

900
700
500
300
100
1000 3000 5000 7000

Tovar miqdori, dona

Chizmada SS taklif chizig‘i bo‘lsa, ZZ talab chizig‘idir. Ular kesishgan A nuqtada muvozanat bor, uni 300 so‘mga teng narx belgilaydi. Narx 200 so‘mga tushsa, BC oralig‘iga teng taqchillik, ya’ni ortiqcha talab paydo bo‘ladi. Agar narx 400 so‘mga yetsa, DE oralig‘iga teng ortiqcha taklif vujudga keladi.
Narx arzon bo‘lsa, bozorda tovar yetishmasdan, taqchillik paydo bo‘ladi. Narxning oshib ketishi esa tovarlar sotilmay, ularning bozori kasod bo‘lishiga olib keladi.
Kerakli tovarlarni faqat puldorlar olib, ko‘pchilik esa o‘z talabini qondira olmay qoladi. Bozorda har ikki tomon manfaatiga mos narx me’yori bo‘ladiki, bu muvozanatli narx deb yuritiladi.