Botanika indd

55-rasm.
Ildiz bosim kuchi- 
o‘simliklaming 
suvga 
ehtiyoji 
niaksettiruvchitajriba
*
61

---

ortadi. Shuning uchun deyarli hamma madaniy o‘simliklar 
sug‘orib o‘stiriladi.
Lekin ekinlami sug‘orishda suvning ortiqcha isrof bo‘- 
lishiga yo‘l qo‘ymaslik kerak.
Shunday qilib, o‘simliklar ildizining bosim kuchi ta’sirida 
ildiz tukchalari orqali yerdan suv va unda erigan moddalami 
tuproqdan shimib oladi.
0 ‘simliklar yaxshi o‘sishi, mo‘l hosil berishi va uzoq yil 
yashashi uchun tuproqqa o‘g‘it solish kerak. 0 ‘g‘it tarkibida 
turli mineral tuzlar, mikroelementlar va boshqalar bo‘ladi.
0 ‘g‘itlar, asosan, ikki guruhga bo‘linadi. Birinchisi, ham- 
mamizga ma’lum bo‘lgan 
organik o ‘g ‘itlar,
ya’ni go‘ng. 
Ular tuproqda chirib, uning holatini yaxshilaydi va hosildor- 
ligini oshiradi, o‘simliklar uchun zarur bo‘lgan moddalami 
hosil qiladi. Ikkinchisi -
mineral о ‘g'itlar.
Bu o‘g‘itlar kimyo 
zavodlarida maxsus tayyorlanadi. Mineral o‘g‘itlar har xil 
bo‘ladi. Ular azotli (selitra), fosforli va kaliyli o‘g‘itlardir.
Ular o‘simliklarga har xil ta’sir qiladi. Masalan, azotli 
o‘g‘itlar o‘simliklaming o‘sishini tezlashtirsa, fosforli va ka­
liyli o‘g‘itlar mo‘l hosil to‘planishiga va uning tez pishib 
yetilishiga yordam beradi. Qisqa qilib aytganda, o‘g‘itlar 
mo‘l hosil garovidir.
®
1
. 
0
‘simlik ildizining eng muhim vazifasi nimadan iborat?
2. Tuproqdagi suv va unda erigan moddalar o‘simlikka qanday 
qilib o‘tadi?
3. Ildiz bosimining roli nimadan iborat?
4. Bahorda kesilgan daraxtlar tanasidan nima uchun suyuqlik 
(shira) oqadi?
26-§. POYADA OZIQ MODDALARNING
HARAKATLANISHI
Barcha tirik mavjudotlar singari o‘simliklar ham oziq 
moddalar bilan tirik. Shunday ekan, bu oziq moddalar 
poyada qanday harakat qiladi, degan savol tug‘iladi. Tarki­
bida mineral tuzlar bo‘lgan suv yog‘ochlik orqali ildizdan
62

---

barglar tomon harakatlanadi. Buni tajribada sinab ko‘rish 
mumkin. Buning uchun barg chiqargan novda yoki ochilib 
turgan gullardan foydalanish mumkin. Agar berilgan rangli 
suvga daraxtning bargli novdasini solib qo‘yib, 2-3 soatdan 
keyin ko‘ndalangiga va uzunasiga kesilsa, rangli suv nov­
da bo‘ylab yuqoriga ko‘tarilganligi sababli yog‘ochlik qism 
bo‘yalganini ko‘rish mumkin (56-rasm).
Organik moddalar lubdagi elaksimon naylar bocylab ha­
rakatlanadi.
Shakar suvda oson erib, lubning elaksimon naychalari or­
qali harakatlanib, o‘simlikning turli qismlarida to‘planadi. Sha­
kar ayrim o‘s тй darti ng, masalan, sabzi va lavlagining ildiz- 
mevasida, boshqalarming esa mevasi va urug‘ida to‘planadi. 
Kartoshka tugunagida esa shakar kraxmalga aylanadi
Oziq moddalaming barglardan lubga va u orqali bosh­
qa organlarga o4ishini tajribada ko‘rish mumkin. Buning 
uchun tol yoki terakning bir xil uzunlikdagi ikkita bargli 
novdasidan kesib olinadi. Novdalardan birining pastki qis- 
midan sal yuqorirogcidagi po‘stlog‘i halqa shaklida kesib 
olinadi. Novdalar bir vaqtda suvga solinadi. Lekin po‘stlog‘i 
halqa shaklida kesilgan novdaning faqat pastki uchi suvga 
tushiriladi. Oradan ikki hafta o‘tgach, nazorat uchun olingan 
novdaning pastki qismida ildizlar paydo bo‘ladi. Po‘stlog‘i 
halqa shaklida kesib olingan novdada esa ildizlar po‘stlog‘i 
kesilgan joyi (halqa)ning yuqorisida hosil bo4ladi. Bundan