Botanika indd

2-Biologiya, 6. 
1 7

---

6-§. 0 ‘SIMLIK TO‘QIM ALARI
0 ‘tgan darslarda siz xilma-xil hujayralar bilan batafsil ta- 
nishdingiz. Tuzilishi va vazifasi o‘xshash bo‘lgan hujayralar 
yig4indisiga to‘qima deyiladi. 0 ‘ simlikning har bir organi 
bir necha xil to4qimadan iborat. 0 ‘ simliklarning bir yoki bir 
nechta vazifani bajaruvchi qismi organ deyiladi (13-rasm).
«T o‘qima» tushunchasini birinchi bo4lib 1682-yilda 
N. Gryu « 0 ‘ simliklar anatomiyasi» nomli kitobida fanga 
kiritgan edi. To‘ qimalar joylashishi va bajaradigan vazifasi- 
ga ko‘ra xilma-xil bo‘ladi (14-rasm).
Qator belgi va xususiyatlariga qarab o‘ simliklarda qu- 
yidagi to4qimalar boiadi: hosil qiluvchi to ‘qima, qoplov- 
chi to ‘qima, asosiy to ‘qima, ajratuvchi to *qima; о 'tkazuvchi 
to ‘qima, mexanik to ‘qima.
Hosil qiluvchi to‘qima (meristema). Hosil qiluvchi 
to‘ qima hujayralari yirik yadroli, yupqa nozik po‘ stli, ichi 
quyuq sitoplazma bilan to‘lgan, tirik hujayralar yig‘indisidan 
iborat bo‘lib, tez-tez bo‘linish xususiyatiga ega bocladi. Hosil 
qiluvchi to4qimadan vujudga kelgan hujayralar awal o4sadi, 
so4ngra ma’lum shaklga kirib, muayyan vazifani bajaruv­
chi doimiy to4qimani hosil qiladi. Hosil qiluvchi to4qimalar 
novda va ildizlaming uchki qismlarida joylashgan. Uchki 
hosil qiluvchi to4qima kurtakning o4sish konusi va ildiz- 
ning bo4linuvchi zonalarida joylashgan bo4lib, o4simlikning 
bo4yiga o4sishini ta’minlaydi. Hosil qiluvchi to4qima nov­
da va ildizning ichki qismi- 
da ham bo4ladi. Ular yon 
hosil qiluvchi to4qima deb 
ataladi. Bu to4qima hujay­
ralari poya va ildizda halqa 
shaklida joylashadi hamda 
o‘ simlik organlarining eniga
13-rasm
.