Botanika indd

Sitoplazma - hujayranmg asosiy tarkibiy qismi hisobla- 
nadi. U rangsiz, tiniq, suyuq yoki shilimshiq holda bo‘ lib, 
doimo harakatlanib turadi.
Yadro - hujayraning eng muhim tarkibiy qismi. U hu- 
jayralar bo‘linishida katta rol o‘ynaydi.
Ko‘k-yashil suvo‘tlar, bakteriyalaming yadrosi shakllan- 
magan, nning moddalari sitoplazmada tarqoq holda joylash- 
gan bo‘ladi. Yadro irsiy belgilaming yangi avlodga o‘tishida 
muhim ahamiyatga ega.
Plastidalar - hujayraning asosiy tirik qismlaridan 
biri. Zamburug‘ lar, bakteriyalar, ko‘k-yashil suvo6tlarda 
plastidalar bo‘lmaydi. Plastidalar uch xil bo‘ ladi: leyko- 
plastlar (rangsiz), xromoplastlar (zarg‘ aldoq, qizg‘ ish), 
xloroplastlar (yashil). Xloroplastlar yashil xlorofill pig- 
mentiga ega plastidalar bo‘ lib, ularda fotosintez jarayo- 
ni boradi. Xromoplastlarda qizil, sariq rangli pigmentlar 
bo‘ ladi. Xromoplastlar gul va mevalarga rang beradi. 
Leykoplastlar rangsiz plastidalardir. Ularda zaxira mod- 
dalar saqlanadi.
Yakuol - sitoplazma ichidagi hujayra shirasi bilan 
to‘ lgan bo‘ shliq. U turli shaklda bo‘ ladi. Hujayra shirasi 
tarkibida 70-95% suv va unda erigan ko‘pgina mineral va 
oqsil, moy, shakar kabi organik moddalar bocladi. Bu shira 
tarkibiga ko‘ ra mevalaming ta’mi shirin, nordon va ach- 
chiq bo‘ ladi.

---

hiijayralarining mikroskop 
Hujayra qismlari 
ostida ko‘rinishi 
i n
____
Hujayralaming xilma-xilligini ko‘rish uchun 
0
‘ simlik- 
laming turli organlaridan preparat tayyorlash kerak.
Misol uchun piyozning shaffof yupqa pardasidan pre­
parat tayyorlash ancha oson. Buning uchun uning etli qo- 
big‘ idan yupqa shaffof pardasi ajratib olinadi va buyum 
oynasidagi tomchi suvga qo‘yiladi. Uning hujayralari shak- 
lining cho‘ziqligi, zichroq joylashganligi va plastidalaming 
rangsizligi bilan boshqa o‘ simlik hujayralaridan farq qiladi 
(10-rasm).
Hujayralar o‘ lchami jihatidan ham bir-biridan farq qilishi 
endi sizga ma’lum.
Ko‘pchilik o‘ simliklaming hujayrasi juda kichkina 
bo‘ladi. Lekin yiriklari ham bor. Masalan, chigit yuzasidagi 
tola (tuk) bitta hujayradan iborat bo‘lib, uzunligi 3-4 sm ga 
yetadi (11-rasm).
Shunday qilib, har xil turga tegishli o‘ simliklar hujayrasi 
o‘ziga xos shaklda bo‘lishiga ishonch hosil qildik. Hatto bir 
tup o‘ simlikning turli organlaridagi hujayralar ham har xil -
cho‘ziq, yumaloq, ko‘p qirrali va boshqa shakllarda bo‘lishi 
mumkin. Hujayralar shakliga va bajaradigan vazifasiga qa- 
rab xilma-xil bo‘ladi.

---