Botanika indd

uning barg hujayrasi
(12-rasm). Shuning uchun uning hujayralaridagi sitoplazma- 
ning uzluksiz harakati aniq ko‘rinadi. Hujayralar qobig‘ida 
teshikchalar bo‘ lib, sitoplazmaning harakati davomida bir 
hujayradagi oziq moddalar va kislorod ikkinchi hujayraga 
shu teshikchalar orqali o‘tadi Bu jarayonni kuzatish uchun 
hujayra qobig‘ i vazifasini o‘taydigan mayda (ko‘zga 
ko‘rinmaydigan) teshikchali kichkina sellofan xaltacha- 
ga bug‘doy unidan tayyorlangan ozgina xamir solib, og‘zi 
bog4 lab qo‘yiladi va stakandagi yodli suvga tushiriladi. Vaqt 
o‘tishi ЬДап xamir ko‘kish rangga kiradi. Bundan ko‘rmib tu- 
ribdiki, hujayralar qobig‘ i orqali ular ichiga moddalar o‘tgan.
0 ‘simliklarning har bir tirik hujayrasi nafas oladi va 
oziqlanadi. Bu jarayon hujayralarda quyosh nuri ta’ sirida, 
suv va unda erigan turli moddalar hamda kislorod bo‘lgan 
holdagina amalga oshadi.
Tabiiyki, tashqi muhitdan hujayralar ichiga zarur mod­
dalar qanday qilib kirishi mumkin, degan savol tug‘iladi. 
Hujayralar qobig‘i va sitoplazma o‘zi orqali hamma modda- 
lami ham o(tkazavermaydi. Masalan, tuproqdan hujayralar 
ichiga suv va unda erigan moddalar kiradi.
0 ‘simliklar hujayrasi ichiga tashqaridan kirgan turli erit- 
malar qayta ishlanib, hayotiy zarur moddalarga aylanadi.
Hujayralarning 
0
‘sishi va bo‘linishi. Hujayralarga xos mu- 
him biologik xususiyatlardan bin ulaming o‘sishi va bo‘linishidir.
Tabiiyki, yosh hujayralar ancha kichik bo‘lib, o‘ sgan sari 
kattalasha boradi.
16

---

Shuni aytish kerakki, har bir hujayra ma’lum o‘lchamgacha 
o‘ sadi. Hujayralaming qobig‘ i yoshiga qarab qalinlashadi. 
Qari hujayralarda vakuol sitoplazmaga qaraganda ko‘proq 
joy egallaydi. Vaqt o‘tishi bilan qari hujayralarda sitoplazma 
va yadro butunlay yo‘qolib, ulaming о‘mini suv yoki havo 
egallaydi, natijada ular nobud bo‘ladi.
Siz endigina urug‘ dan unib chiqqan niholning vaqt o‘tishi 
bilan о‘ sib kattalashib, turli o‘lcham va shakldagi barg, 
poya, kurtak, gul, meva hosil qilishini yaxshi bilasiz. Salo- 
batli yong‘oq, chinor, terak va boshqa daraxtlaming barcha 
organlari hujayralaming bo‘linib ko‘payishi hisobiga vujud- 
ga kelgan.
Hujayralar bo‘ linish yo‘ li bilan ko‘payadi. Shuni ham ay­
tish kerakki, hamma hujayralar ham bo‘linavermaydi. Faqat 
hosil qiluvchi to‘ qima hujayralargina bo‘linadi. Hujayralar- 
ning bo‘linishida yadro katta rol o‘ynaydi.
Bo‘ linadigan hujayralarda dastlab yadro kattalashadi, 
so‘ng ikkiga bo‘linadi va ular maxsus parda bilan qopla- 
nadi. Bu davrda sitoplazmada ham to‘ siq paydo bo‘lib, 
ona hujayrani teng ikkita yosh hujayraga ajratadi. Hujayra 
bo‘linishi bilan undagi plastidalar ham teng ikkiga bo‘linib, 
yosh hujayralarga o‘tadi. Hosil bo‘lgan yosh hujayralar 
o‘zidagi oziq moddalar hisobiga o‘ sishda davom etadi. Ular 
ona hujayra o‘lchamiga yetgach, yana yosh hujayralarga 
bo‘linadi. Shunday qilib, o‘ simliklaming o‘ sishi hujayralar- 
ning bo‘linib ko‘payishi va o‘ sishi hisobiga boradi.
©
1. Elodeya bargi hujayralaridagi sitoplazmaning harakatini 
qanday kuzatish mumkin?
2. Hujayralar ichiga moddalar qanday kiradi va ular qanday 
o‘zgarishlarga uchraydi?
3. Hujayralar o‘ sish jarayonida qanday o‘zgaradi?
4. Yosh hujayralar ona hujayralardan qanday farq qiladi?
5. Hujayralar bo‘ linishida yadroda qanday o‘zgarishlar sodir bo‘ ladi?
Ф
Elodeya o‘ simligidagi sitoplazma harakatining harorat ta’ - 
sirida o‘zgarishini kuzating.