Botanika indd

0 ‘simliklarning  ekologik  guruhlari. 
Quruqlikdagi 
o‘simlik turli sharoitlarda o‘sadi. Ular muhitning turli omilla- 
riga moslashgan.  Muhitning ma’lum bir omiliga moslashgan 
o‘simliklar 
ekologik  guruhlar 
deyiladi.  Suv  muhim  ekolo­
gik omildir.  Suvga bo‘lgan talabiga ko‘ra o‘simliklar bir ne- 
cha  guruhlarga  bo‘linadi.  Suvda  yashovchi  o‘simliklaming 
(elodeya,  suv  nilufari)  tanasi butunlay yoki  ko‘p  qismi  suv­
ga  botib  o‘sadi.  Namsevar  o‘simliklaming  tanasi  qisman 
suvga  botgan  holda  o‘sadi  (qo‘g‘a,  qamish,  ro‘vak).  Ka- 
ram,  sebarga,  makkajo‘xori,  bug‘doy,  olma kabi  o‘simliklar 
namlik  yetarli  muhitda  o‘sadi.  Suv  tanqisligiga  chidamli 
o‘simliklaming  bargi  mayda  qipiqsimon  (saksovul),  bargi 
mayda bo‘laklarga bo‘lingan  (shuvoq),  seret (baliqko‘z,  sar- 
sazan,  kaktus,  agava)  bo‘ladi.
ГЧ  1.  Barglaming  suv bug‘latishi  qanday  ahamiyatga  ega?
Г 
M
  2.  Xonada  o‘stiriladigan  o‘simliklaming  bargi  nima  uchun 
yuvib  va  artib  turiladi?
3.  Hamma  o‘simliklar ham bir xilda  suv bug‘latadimi?
4.  Barglar qanday  sharoitda  suvni  ko‘p  bug‘latadi?
5.  Nima uchun ko‘chatlar  salqinda  ekiladi?
Suvning  bug‘lanishi.  Og‘izcha.
0 ‘zingizga  ma’qul  bo‘lgan  o‘sim- 
likning bargli  shoxchasidan kesib  olib, 
uni  ustiga  ozroq  moy  quyilgan  suvli 
shisha  idishga  soling  va  suvning  sat- 
hini  belgilab  qo‘ying.  Shisha  idishda- 
gi  suv  sathi  bir  sutkada  qancha  pasa- 
yishini  kuzating.  Shoxcha  bir  sutkada 
qancha  suv  bug‘latganini  aniqlang 
(65-rasm).
72
idishdagi suv sathi 
bir sutkada pasayish 
darajasi

---

30-§.  KUZ  FASLIDA  0 ‘SIMLIKLAR  HAYOTIDA 
RO‘Y  BERADIGAN  0 ‘ZGARISHLAR
Kuzda  o‘simliklarda  sodir  bo‘ladigan  muhim  biologik 
o‘zgarishlardan  bin  xazonrezgilikdir.  Ba’zi  o‘simliklarda 
xazonrezgilik  sovuq  tushmasdan  oldin  boshlanadi.  Ayrim 
daraxt va butalaming barglari kuz kelishi bilan,  ayrimlarini- 
ki  esa  birinchi  sovuqdan  keyin  to‘kila  boshlaydi.  Masalan, 
jiyda, zarang, bodom, terak,  akatsiya, tikan daraxt va aylant- 
ning barglari  ancha barvaqt to‘kiladi.
Xalqimiz bu faslni «Oltin  kuz» deb  ataydi.  Buning boisi 
shundaki,  birinchidan,  bu  davrda  juda  ko‘p  mevalar  g‘arq 
pishadi.  Ikkinchidan,  ko‘pchilik  daraxt  va  butalaming  bar­
gi  qizg‘ish,  sarg‘ish,  qo‘ng‘ir  rangga  kirib,  tabiatga  ajoyib 
manzara baxsh  etadi.  Bir qator o‘simliklar  (nastarin,  atirgul, 
ligustrumning  bargi  uzoq  vaqtgacha yashil  rangini  saqlaydi, 
hatto  qish  iliq  kelganda bargi  to‘kilmay  turaveradi.
Kuz  kelishi  bilan  kunlar  qisqarib,  quyoshdan  yerga  ke- 
ladigan  yorug‘lik  kamayadi.  Yorug‘lik  yetishmasligi  tufayli 
hujayralarda jiddiy  fiziologik jarayonlar  sodir bo‘ladi.  Nati- 
jada  barglarga  yashil  rang  bemvchi  xloroplastlar  yemirilib, 
yashil barglar asta-sekin sarg‘ish,  sarg‘ish-qizg‘ish, qo‘ng‘ir- 
qizg‘ish  ranglarga kiradi.
Barglar  nima  uchun  to‘kiladi,  degan  savol  tug‘ilishi  ta- 
biiy,  albatta  (66-rasmga  qarang).  Barglar  bandining  novda- 
ga  birikkan  joyida  po‘kak  hosil  bo‘ladi.  Po‘kakning  hosil 
bo‘lishi  barglaming  to‘kilishidan  darak  beradi.  Barglar- 
ning  to‘kilishida  suv  bug‘lanishining  ham  ahamiyati  katta. 
Birinchidan,  to‘kiladigan  barglar  orqali  bir  yil  davomida 
o‘simliklarda  to‘planib  yotgan  keraksiz  moddalar  chiqarib 
tashlanadi,  ikkinchidan,  ayniqsa  qishda,  barglar  orqali  suv- 
ning  bug‘lanishi  to‘xtaydi.  0 ‘simlik  tinim  davriga  o‘tadi. 
Kech kuzda ildiz tuklari  sovuq  suvni  so‘rib  ololmaydi,  nati- 
jada  o‘simliklaming  yemstki  qismi  suv  bilan  ta’minlanmay