Botanika indd

43-§.  QIRQBO‘G‘IMLAR  BO‘LIMI
Yer  yuzida  qirqbo‘g‘imlaming  30  dan  ortiq  turi  o‘sadi. 
0 ‘zbekistonda  qirqbo‘g‘imlaming  bitta  turkumiga  kiruvchi
2  turi  uchraydi.  Qirqbo‘g‘imlar  ko‘p  yillik  o‘simlik  bo‘lib, 
jinsiy, jinssiz  va  vegetativ  yo‘l  bilan ko‘payadi.
Dala  qirqbo‘g‘imi 
ildizpoyali  ko‘p  yillik  o‘t  bo‘lib, 
daryo,  kanal  va  ariqlar  bo‘yidagi  semam  yerlarda,  zovur- 
lar  yoqasida,  buloqlar  atrofida  o‘sadi.  Uning  poyasi,  shox- 
lari  serqirra va bo‘g‘imlarga bo‘lingan.  Shuning uchun ham 
unga  qirqbo‘g‘im  deb  nom berilgan.  Bo‘g‘im  oraliqlarining 
ichi  kavak.  Uning  shoxlari  faqat  poya  bo‘g‘imlaridan  chi­
qadi  va  bo‘g‘imlarda  halqa  hosil  qilib  joylashadi.  Barglari 
mayda bo‘lib,  poya va  shoxlardagi bo‘g‘imlarda halqa hosil 
qilib  o‘mashgan.
Erta  bahorda  dala  qirqbo‘g‘imining  ildizpoyasidagi  kur- 
taklardan  bahorgi  -   generativ  novda  о‘sib  chiqadi.  Bu  nov­
da  qo‘ng‘ir  rangli,  shoxlanmagan  bo‘lib,  uchida  spora  be- 
ruvchi  bitta  boshoq  hosil  bo‘ladi.  Ularda  sporofillar  (shakli 
o‘zgargan barg)  halqa hosil  qilib  o‘mashadi.  Sporofillaming 
ostki  tomonida  6-8  ta  sporangiy  joylashgan.  Sporangiyda 
esa  sporalar yetiladi  (87-rasm).
Spora  beruvchi  boshoqlarda  yetishgan  sporalar  tashqa- 
riga  chiqqach,  suv  yoki  shamol  yordamida  tarqaladi.  0 ‘sish 
uchun  qulay  sharoitga  tushgan  sporalaming  ayrimlaridan