|
Birinchi ta’rif: Boshkaruv psixologiyasining predmeti – raxbar kadrlar va ijrochilarning psixologik xusuiyatlari, yaxlit tizimdagi xamkorlik faoliyatida ularning uzaro alokasini urnatishdir.
Ikkinchi ta’rif: Boshkaruv psixologiyasining predmeti – gurux va ommaning psixologik xususiyatlari, ularning shaxs ongiga va xulkiga ta’sirini tekshirishdan iboratdir.
Bizning, bu ta’riflarning xech biri boshkaruvning psixrologik moxiyati va uning tadkikot kulamini ochish, talkin kilish kudratiga ega emas. Ushbu ta’riflarda xamkorlik faoliyatining mazmuni, uning boskichlari, fazalari, shakllari shaxslararo munosabatda uzaro ta’sir xususiyatlari, insonda ijtimoiylashuvning tezlashuvi, ongning rivojlanishi, inson va texnika tizimi bilan boglik bulgan kator muammolar e’tiborga olinmagan. Mukammal ta’rifda bizningcha kuyidagilar kamrab olinishi va yoritilishi kerak deb uylaymiz.
-Xamkorlik faoliyatida shaxsning roli.
-Shaxs va guruxning (Raxbar va tobe kishilarning) motivatsion, emotsional va xissiy xususiyatlari.
-Shaxs va jamoani nazorat kilish.
-Raxbar psixologiyasi
-Raxbarning tarbiyaviy ta’sir sub’ekti ekanligi
-Raxbarning siyosiy faolligi, status roli, xukuki, imtiyozi, vazifasi.
-Boshkaruvchanlik muomalasi
-Uzaro munosabatlar (men, sen, u, biz, siz, ular, bizlar)
-Raxbarning shaxsiga tugri keluvchi lavozimlar.
-Nizoli vaziyatlar va uni bartaraf etish yullari va xokazo.
Ushbulardan kelib chikib boshkaruv psixologiyasiga nisbatan zamonaviy tulakonli ta’rif berish mumkin.
Jamoa boshkaruvining xamkorlik faoliyatida shaxsning xulkiga va ongiga guruxiy va ommaviy ta’sir utkazishning psixologik xususiyatlarini, raxbar va ijrochi urtasidagi muamola munosabatlarini, shaxslararo munosabat boskichlarini, raxbarning psixologik va individual xususiyatlarini urganish boshkaruv psixologiyasining predmetidir.
Bundan tashkari boshkaruv psixologiyasi predmeti tarkibiga amaliy va nazariy kunikmalarni egallash xususiyatlari idora kilishning konuniyatlari, psixologik moslik, jipslikni ta’minlovchi omillar va mexanizmlarni urganish singari bir kator soxalarni xam kidirish zarur. Xuddi shu boisdan, boshkaruv psixologiyasi predmetini cheklash, birlamchi va ikkilamchi, asosiy va yordamchi bevosita yullari xamda vositalari yuzasidan muloxaza yuritish, kuzlangan maksadni amalga oshirish uchun sun’iy tusikni vujudga keltiradi deyish mumkin.
Boshkaruv psixologiyasi psixologiya fanining boshka soxalari bilan uzviy boglikda uzi tuplagan ma’lumotlarni chukur va ilmiy jixatdan okilona taxlil kilish imkoniyatiga ega buladi. Umumiy psixologiya, ijtimoiy psixologiya, mexnat psixologiyasi, muxandislik psixologiyasi, yosh davrlar psixologiyasi, kichik gurux psixologiyasi, muomala psixologiyasi singari soxalar bilan chambarchas boglikdir.Munosabatlar, ommaviy xarakatlar, shaxsga ta’sir utkazish buyicha uzini uzi, gurux va jamoani boshkarish, unda psixologik muxitni ta’minlash, xamkorlik faoliyatining samaradorligini, shaxslararo munosabatning yuksak darajasini vujudga keltirish, nizom va ziddiyatli vaziyatlarning oldini olish imkoniyati tugiladi.
Ana shu sababdan boshkaruv psixologiyasi uchun umumiy psixologiya soxasida erishgan yutuklar, tuplangan ma’lumotlar, fiziologik, psixofiziologik, psixologik mexanizmlar, konuniyatlar, uzgarishni vujudga keltiruvchi ,xarakatlantiruvchi kuchlar, ijtimoiy-tarixiy omillar murakkab ichki va tashki boglanishlar, takomillanish boskichlari, yullari, vositalari, shakllari tugrisidagi ilmiy-amaliy axborotlar majmuasi muxim axamiyat kasb etadi.
Boshkaruv psixologiyasining vazifalari boshkarishning psixologik, psixofiziologik, fiziologik, mexanizmlarini, konuniyatlarini, jamoa jipsligini xamkorligini ta’minlovchi ob’ektiv va sub’ektiv omillarini, xamkorlikning tarkibiy, kismlarini insonning ichki regulyativ funktsiyalarini (motiv, xis-tuygu, kechinmalar), bilish jarayonlarini, jamoa muxiti va boshkarishning uziga xos xususiyatlarining takomillashuvini urganish xamda konuniyatlarini ochib berishdan iborat.
Boshqaruvning sub’ekti o’rganilganda odatda boshqaruvchi shaxs yoki odamlar guruxi nazarda tutiladi. Guruxni boshqaruvchi shaxs esa «lider» yoki «boshliq» deb xisoblanadi. Boshqaruv psixologiyasida liderlik muammosi juda ko’p olimlarning e’tiborini o’ziga tortgan. B.D.Parigin, K.Berd, A.N. Leontev, liderlik uslublari xaqida esa M.Forverg, M.Yu.Jukov shular jumlasidandir.
Boshkarish psixologiyasi uz faoliyatida tadkikot metodlaridan foydalangan xolda ish yuritadi. Shu tufayli boshkaruv faoliyati yuzasidan olingan ma’lumotlar, ishlab chikilgan tadbirlar ilmiy asosligi bilan muxim kasb etadi. Boshkaruv psixologiyasida umumiy va ijtimoiy psixologiya metodlaridan foydalaniladi. Xususan kuzatish, test, anketa, suxbat, faoliyat maxsulini urganish, arxiv bilan ishlash, sotsiometriya va boshka shu kabi metodlar boshkarish psixologiyasi uchun tadkikot metodlari sifatida xizmat kiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
