Boshqaruv nazariyasi

Boshqaruv psixologiyasining predmeti va vazifalari. Kо‘rib utganimizdeq boshqaruv psixologiyasi boshqaruv maksadi va vazifalarni amalga oshirish davomida boshqaruv' subyekti va obyekta о‘rtasida yuzaga keluvchi munosabatni talkin etadi. Mazkо‘r munosabat tizimining tashkiliy kismlari uzaro itoatdaligi bilan harakterlanadi.

Tizim ichida amal kiluvchi itoat tamoyili boshqaruv fanida subordinatsiya deb ataladi va bu ibora orqali tizimning markazlashganligi nazarda tutiladi.

Boshqaruvdagi subordinatsiya va kordinatsiya munosabatlari tashkilot miqyosidagi vertikal va gorizontal aloqalarni ajratish zaruratini tugdiradi. Demak vertikal al okal ar uzaro itoatdagi xodimlar о‘rtasida yuzaga keluvchi munosabatlardan iborat bо‘lsa, gorizontal alokalar uzaro koordinatsiyani, ya’ni tizimning teng va mustakil kismlari о‘rtasidagi munosabatlarni nazarda tutadi. Bundantashkari, boshqaruv munosabatlari uzining rasmiy va norasmiy kо‘rinishiga ham ega.

Tashkilot personaliga ta’sir etish uslublarini uch guruxga bо‘lamiz: ma’muriy, moddiy va ma’naviy shakllarda ta’sir etish. Bо‘larning har birida ma’lum psixologik mazmun namoyon bо‘ladi va boshqaruv psixologiyasi fan sifatida bu choralarning xodimga ta’sirchanlik imkoniyatini tadkik etadi.

Tashkilot personaliga ta’sir etish uslublarini uch guruxga bо‘lamiz: ma’muriy, moddiy va ma’naviy shakllarda ta’sir etish. Bо‘larning har birida ma’lum psixologik mazmun namoyon bо‘ladi va boshqaruv psixologiyasi fan sifatida bu choralarning xodimga ta’sirchanlik imkoniyatini tadkik etadi.

Bunday ta’sir etish tadbirlari orasida xodimlarni motivatsiyalash, ya’ni bajaradigan mehnatga ishtiyoquygotish masalasiga katta e’tibor qaratiladi. Boshqaruv obyektiga ta’syr etish uslublariga kо‘ra, uning bevosita va bavosita ta’syr shakllari ajratiladi.

Boshqaruv uslubini farqlashdagi an’anaviy yondoshuvlardan biri Kurt Levin tomonidan kiritilgan tipologiyaga asoslanib, bunda rahbarlikning avtoritar, demokratik va liberal uslublari farqlanadi. Avtoritar uslubda. rahbar hamma boshqaruv qarorlarini о‘z qо‘liga oladi, qaror ijrosini kattik nazorat ostiga oladi va yо‘l qо‘yilgan xatolar yuzasidan beshafqat jazolash shaxdini namoyish etadi, xodimga inson sifatida qiziqish bilan qaramaydi. Bunday sharoitda, doimiy nazoratning mavjudligi iqtisodiy jihatdan yuqori kо‘rsatkichni ta’minlaydi. Lekin, psixologik nuqtai nazardan bunday uslubda qator kamchiliklar kuzatiladi: 1) xatoga yо‘l qо‘yish extimoli oiladi; 2) tashabbusni, xodimlarning ijodiy faoliyatini sо‘ndirish, ixtirolar joriy etishning sekinlashuvi, xodimlarning sustligi; 3) xodimlarning ishdan, jamoadagi mavqeydan qoniqmasliklari; 4) nosog‘lom psixologik muhit natijasida jismoniy va ruhiy zо‘riqishlar oshishi va sog‘likka salbiy ta’siri. Bunday uslub rahbar va xodim orasidagi kasbiy malakalar farqi kattaligida, kattik intizom va itoatguylik zarur bо‘lgan sharoitda maqsadga muvofiq va о‘zini oqlashi mumkin (avariya holatlari, inqirozli, urush sharoitlari va h.q). Yangi xodimlar ishlaydigan jamoada bunday boshqaruv uslubi moslashuv jarayoniga salbiy ta’sir etadi, yosh xodimda kasbiy malakalar sekin shakllanadi.