Boshqaruv hamda pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va ularni malakasini oshirish instituti

Nazorat savollari 
1.
CISC arxitekturasi 
2.
RISC arxitekturasi 
3.
VLIW arxitekturasi 

---

74 
12-Ma’ruza. 
Oqimlarni boshqarish buyruqlar turlari 
Reja: 
1. 
Oqimlarni boshqarish buyruqlari
 
2. 
Buyruqlar turlari
 
 
Tayanch iboralar:
shartsiz sakrash, shartli sakrash, siklni boshqarish.
 
 
Oqimlarni boshqarish buyruqlari
Keyingi buyruqning manzilini buyruqlar tuzilmasidan chiqarib tashlash 
buyruqlarning dasturda joylashish tartibi bo'yicha bajarilishini (tanlanishini) 
nazarda tutadi. Bunday tanlash - "tabiiy tartibda" - buyruq hisoblagichi yordamida, 
buyruq hisoblagichi tarkibiga joriy buyruqdagi baytlar sonini qo'shish orqali 
amalga oshiriladi. 
Ammo ba'zi hollarda jamoalarni tanlashning tabiiy tartibini o'zgartirish 
kerak bo'ladi. Buning uchun buyruqlar tizimiga dasturni boshqarish buyruqlari 
kiritiladi. Bular tegishli boshqaruvni uzatish protseduralarini amalga oshiradigan 
o'tish ko'rsatmalaridir. Xuddi shu maqsadlar uchun kompyuter arxitekturasiga 
uzilishlar tizimi deb ataladigan maxsus tizim kiritilgan. 
Dasturni boshqarish buyruqlari quyidagi buyruqlarni o'z ichiga oladi: 
• shartsiz sakrash, 
• shartli sakrash, 
• siklni boshqarish, 
• qo'ng'iroq (kichik dasturlar), 
• shartli chaqiruv (kichik dasturlar). 
Ingliz tilida o'tish atamasi odatda shartsiz o'tish buyruqlari uchun ishlatiladi 
va filial odatda shartli o'tish buyruqlari uchun ishlatiladi, garchi bu atama 
sotuvchilar tomonidan majburiy ravishda bajarilmasa ham. Misol uchun, Intel 
shartli va shartsiz sakrash uchun sakrash atamasini ishlatadi. Buyruqlar oqimini 
boshqarish uchun to'rtta asosiy buyruq turi mavjud: shartli o'tish, shartsiz o'tish, 
protsedura chaqiruvi va protsedurani qaytarish. 

---

75 
Statistik ma'lumotlarga ko'ra, ushbu buyruqlardan foydalanish chastotasi 
rahminan quyidagicha. Dasturlarda shartli o'tish buyruqlari ustunlik qiladi. Turli 
dasturlarda ko'rsatilgan boshqaruv buyruqlari orasida ulardan foydalanish 
chastotasi 66 dan 78% gacha. Keyingi eng ko'p ishlatiladigan shartsiz o'tish 
buyruqlari (12 dan 18% gacha). Protseduralarni bajarish va bajarishdan o'tish 
chastotasi 10 dan 16% gacha. 
Bunday holda, dastur hisoblagichiga nisbatan shartsiz tarmoq buyruqlarining 
tahminan 90% bajariladi. O'tish ko'rsatmalari uchun sakrash manzili har doim 
oldindan ma'lum bo'lishi kerak. Bu kompilyatsiya vaqtida ma'lum bo'lmagan va ish 
vaqtida aniqlanishi kerak bo'lgan qaytarish manzillariga taalluqli emas. Filialning 
manzilini aniqlashning eng oddiy usuli - dastur hisoblagichining joriy qiymatiga 
nisbatan uning o'rnini ko'rsatish (ko'rsatma ofsetidan foydalangan holda) va 
bunday o'tishlar dastur hisoblagichiga nisbatan deyiladi. Ushbu adreslash usulining 
afzalligi shundaki, filial manzillari odatda bajarilayotgan buyruqning joriy 
manziliga yaqin joylashgan bo'lib, dastur hisoblagichining joriy qiymatiga nisbatan 
ko'rsatish ofsetda oz sonli bitlarni talab qiladi. Bundan tashqari, dastur-son-nisbiy 
adreslashdan foydalanish dastur qayerda yuklangan bo'lishidan qat'i nazar, 
xotiraning istalgan joyida ishlashiga imkon beradi. Ya'ni, bu adreslash usuli 
avtomatik ravishda o'zgartiriladigan dasturlarni yaratishga imkon beradi. 
Kompilyatsiya vaqtida manzil ma'lum bo'lmagan bilvosita manzilga qaytish 
va o'tishlarni amalga oshirish dastur hisoblagichiga nisbatan adreslashdan boshqa 
usullarni talab qiladi. Bunday holda, dastur ishlayotgan vaqtda o'tish manzili 
dinamik ravishda aniqlanishi kerak. Eng oddiy yo'l - qaytish manzilini saqlash 
uchun registrni belgilash yoki o'tish manzilini hisoblash uchun sakrash uchun 
istalgan adreslash usuliga ruxsat berilishi mumkin. 
Sakrash ko'rsatmalarini amalga oshirishdagi asosiy masalalardan biri sakrash 
ko'rsatmasining o'zidan sakrashning maqsadli manzili qanchalik uzoqda? Va 
ko'rsatmalardan foydalanish statistikasi bu savolga javob beradi: aksariyat hollarda 
o'tish o'tish yo'riqnomasiga nisbatan 3-7 ko'rsatma ichida sodir bo'ladi va 75% 

---

76 
hollarda o'tish manzilni oshirish yo'nalishida amalga oshiriladi. , ya'ni dasturdan 
oldin. 
Ko'pgina ko'rsatmalar oqimini boshqarish shartli tarmoq ko'rsatmasi 
bo'lganligi sababli, arxitekturani amalga oshirishda muhim masala o'tish shartlarini 
aniqlashdir. Buning uchun uch xil yondashuv qo'llaniladi. Ulardan birinchisi bilan 
protsessor arxitekturasi maxsus registrni ta'minlaydi, uning bitlari ma'lum shart 
kodlariga mos keladi. Shartli o'tish ko'rsatmalari ushbu shartlarni bajarayotganda 
tekshiradi. Ushbu yondashuvning afzalligi shundaki, ba'zida shart kodini o'rnatish 
va unga rioya qilish qo'shimcha vaqtni yo'qotmasdan amalga oshirilishi mumkin, 
ammo bu juda kam. Va bu yondashuvning kamchiliklari shundaki, birinchi 
navbatda, mashinaning yangi holatlari paydo bo'ladi, ular kuzatilishi kerak 
(uzilishda yashiringan va undan qaytib kelganda tiklanadi). Ikkinchidan, hozirgi 
yuqori tezlikdagi quvur liniyasi arxitekturalari uchun juda muhim, shart kodlari 
oqimdagi ko'rsatmalarni bajarish tartibini cheklaydi, chunki ularning asosiy 
maqsadi shart kodini shartli o'tish ko'rsatmasiga o'tkazishdir. 
Ikkinchi usul oddiygina o'zboshimchalik bilan (ehtimol bitta ajratilgan) 
umumiy maqsadli registrdan foydalanishdir. Bunday holda, ushbu reestrning holati 
tekshiriladi, unda taqqoslash operatsiyasining natijasi oldindan joylashtiriladi. 
Ushbu yondashuvning kamchiliklari dasturda tahlil qilish uchun maxsus registr 
shart kodlarini ajratish zarurati hisoblanadi. 
Uchinchi usul solishtirish va o'tish buyruqlarini bitta buyruqda birlashtirishni 
o'z ichiga oladi. Ushbu yondashuvning kamchiligi shundaki, bu birlashtirilgan 
buyruqni bajarish juda qiyin (bitta buyruqda siz ikkala shart turini ham, taqqoslash 
uchun doimiyni ham, o'tish manzilini ham ko'rsatishingiz kerak). Shuning uchun, 
bunday mashinalarda ko'pincha kompromis qo'llaniladi, ba'zi shart kodlari uchun 
bunday ko'rsatmalar, masalan, nolga solishtirish uchun ishlatiladi va murakkabroq 
shartlar uchun shartlar registridan foydalaniladi. Ko'pincha, butun son 
operatsiyalari va suzuvchi nuqta operatsiyalari uchun taqqoslash buyruqlari 
natijalarini tahlil qilish uchun turli xil usullar qo'llaniladi, ammo buni dasturlarda 
suzuvchi nuqta operatsiyalarini bajarish shartlariga ko'ra sakrashlar soni ancha kam 

---

77 
ekanligi bilan izohlash mumkin. butun son arifmetikasi natijalari bilan aniqlangan 
sakrashlarning umumiy sonidan. 
Ko'pgina dasturlarning eng diqqatga sazovor xususiyatlaridan biri bu 
teng/teng bo'lmagan taqqoslashlar va nol taqqoslashlarning keng tarqalganligi. 
Shuning uchun, ba'zi arxitekturalarda bunday buyruqlar, ayniqsa, "taqqoslash va 
o'tish" kabi buyruqlardan foydalanganda alohida kichik to'plamda ajratiladi. 
Shartli shox ko'rsatmani sinovdan o'tkazish sharti to'g'ri bo'lsa, filial 
bajarilgan deb ataladi. Bunda o'tish buyrug'i bilan belgilangan manzilga sakrash 
amalga oshiriladi. Shuning uchun barcha shartsiz filial ko'rsatmalari doimo 
bajariladi. Statistik ma'lumotlarga ko'ra, dastur bo'ylab orqaga sakrashlar ko'p 
hollarda tsikllarni tashkil qilish uchun ishlatiladi va ularning 60% ga yaqini davom 
etayotgan sakrashlardir. Umuman olganda, shartli o'tish ko'rsatmalarining xatti-
harakati aniq dasturga bog'liq, lekin ba'zida kompilyatorga bog'liqlik ham o'ynaydi.
Ushbu kompilyatorga bog'liqliklar sikl bajarilishini tezlashtirish uchun 
kompilyatorlarni optimallashtirish orqali amalga oshiriladigan boshqaruv 
oqimining o'zgarishi natijasida yuzaga keladi.