Boshqarish tamoyillari va uslubi

a) Rahbar va hokimiyat


Hokimiyat - boshqalar xulq-atvoriga ta’sir etish imkoni. Hokimiyat rahbarga xizmat vakolatiga qо‘shimcha tarzda kerak, u о‘z guruhi doirasidagi va undan tashqaridagi odamlar bilan bog‘liqdir. Buni mashhur tadqiqotchi Jon P.Kotter rahbar hokimiyatni kuchaytirish kerak “...chunki, u hamisha о‘ziga bо‘ysunmaydiganlarga bog‘liqdir, ikkinchidan, shuning uchunki, hozirgi tashkilotlarda, amalda, deyarli xech kim uning uzluksiz buyruqlari oqimiga tо‘la itoat etmaydi, faqat u boshliq bо‘lgani uchun ham”, deb ta’kidlaydi.
Hokimiyat, ta’sir о‘tkazish vositasi, French va Reyven (boshqaruv va yetakchilik soxasi tadqiqotchilari) tasnifi bо‘yicha beshta asosiy shaklga ega:

1. 
   Majburlashga asoslangan hokimiyat-qо‘rqituv orqali ta’sir etish: ishdan ajrab qolishdan qо‘rqish, xizmat lavozimi pasayishidan qо‘rqish, mukofotdan maxrum bо‘lishdan qо‘rqish va x.k. Kо‘pchilik rahbarlar qо‘rqitish orqali ta’sir о‘tkazib ijobiy natijaga erishadi, lekin ma’lum chegarada. Shu bilan birga, odatda salbiy natijaga ham ega bо‘ladi: tortinchoqlik, qо‘rquv, о‘ch, nafrat, bо‘ysunuvchilarning yovlashuvi, bular Fred Lugans ta’kidlashicha, “...mehnat unumdorligi pasayishiga, о‘z ishidan norozilikka, aldashga va bо‘ysunuvchi tomondan ayyorlik qilishga olib keladi”. Natijada tarozining pallasidagi salbiy tomon bosib ketadi. Oliy ta’lim muassasalarida, ularning kо‘pchiligida kо‘pincha qо‘rqitish orqali ta’sir etishga xarakat qilinadi, о‘z maqsadi-yuksak axloq, madaniyat, ma’naviyatga ega bо‘lgan raqobatbardosh mutaxassis tayyorlashga erishishda bunday xolda erishish mumkinligiga aql bovar qilmaydi.
   
2. 
   Mukofotga asoslangan hokimiyat - bо‘ysunuvchilar ehtiyojini qondirish bilan ta’sir etish, rag‘bat va mohiyatning birgalikdagi harakati. Hokimiyatning bu shakli bо‘ysunuvchilar faolligi va aytganni qilishliklariga erishishda yordam beradi. Bundan menejerlar, kо‘pincha, kasbiy sportda foydalanadilar. Bunday hokimiyat oliy ma’lumotli mutaxassislar tayyorlashda samara beradi. Muammo shundaki, bajarilgan ish uchun aynan mos keladigan rag‘bat va mohiyatni qanday (rahbar fikricha emas, balki bajaruvchi fikricha) topish kerak? Bunda shuni xam e’tiborga olish kerakki OTM rahbariyati moddiy rahbatlantirish uchun cheklangan resurslarga egadirlar.