Boshqarish apparatlari haqida ummumiy ma’lumotlar

Himoya apparatlari.
Elektr tarmoqlarida 
iste’molchilarni qisqa tutashuv, o‘ta yuklanish va boshqa 
shikastlanishlaiga sabab bo‘luvchi xavflardan saqlash uchun 
xizmat qiladigan apparatlar himoya apparatlari deyiladi. Eng 
sodda himoya mexanizmi — bu eruvchan sim saqlagichdir. 
Zanjirdagi tok miqdori ko‘payib ketganda saqlagichning simi 
erib ketadi va iste’molchi elektr tarmoqdan ajraladi. Yuqori 
kuchlanishli elektr tarmoqlarida releli murakkab himoya 
sistemasi qoMlaniladi. Bu sistema datchiklar, kontaktlar, rele va 
hokazolar majmuasidan tashkil topgan.
Magnitli ishga tushirgichlar haqida ma’lumot, asosiy
turlari va ishlash prinsipi.
Magnitli ishga tushirgich
. Elektr dvigatel va boshqa 
iste'molchilarni elektr tarmog’iga masofadan turib ulab 
uzadigan, ularni qisqa tutash va o‘ta yuklanish rejimlaridan 
himoyalaydigan kontaktor, rele va knopkalardan iborat 
boshqarish apparati 
magnitli ishga tushirgich
deyiladi.
 
Magnitli ishga tushirgich
deb, qiqsa tutashgan rotorli asinxron 
dvigatelpni (AD) ishga tushirib yuboruvchi kontaktorga aytiladi.
Magnit yuritgich tarkibiga, kontaktordan tashqari, AD ni 
yuklama toki ortib ketishidan va «fazaning yo’qolib qolishi»dan 
ximoya qilish uchun belgilangan issiqlik relesi ‘am kiradi. AD 
larning uzoq muddat uzluksiz ishlashi ko’p ji’atdan magnit 
yuritgichning ishonchli ishlashiga bog’liq. SHuning uchun 
magnit yuritgichlariga yemirilishga bardoshlilik, kommutatsion 
qobiliyat, aniq ishlab ketish, yuklama toklari va iste’mol quvvati
ortib ketishidan ishonchli ximoya kabilar nuqtai nazaridan 
yuksak talablar qo’yiladi.
Magnit yuritgichlarining asosiy xususiyatlarini ko’rib
chiqamiz.

---

AD manbaga ulanganda uning yuritish paytidagi toki («pusk»
paytidagi) nominal tokning 6-7 barobari miqdorida ortib ketadi.
Tokning bunday qiymatida kontaktlardagi yengil tebranish xam
ularni ishdan chiqarib qo’yishi mumkin. Kontaktlarning
tebranish (vibratsiya) vaqtini kamaytirish uchun kontaktlar va
xarakatlanuvchi qismlar imkon darajasida yengil qilib yasaladi,
xarakat tezligi kamaytiriladi va kontaktlarga bosish kuchi
oshiriladi. Ushbu tadbirlarga amal qilish oqibatida katta
kommutatsion (elektrik) yemirilishga bardoshlilikka ega bo’lgan
(soatiga ulab-uzishlar soni 600 bo’lgani xolda jami 2
.
10
6
operatsiyaga mo’ljallangan) PA va PME seriyadagi magnit
yuritgichlar yaratilgan. Tok kuchi 100A gacha bo’lgan yuritgich
kontaktlariga kumush yuritiladi, tok kuchi 100A dan ortiq
bo’lgan xollar uchun esa kontaktlar kumush va kadmiy
oksididan (SOK) iborat kompozitsiyadan tayyorlanadi.
Dvigatelni manbadan uzish paytida kontaktlardagi tiklanuvchi
kuchlanish manba kuchlanishi bilan dvigatelp e.yu.k. si
o’rtasidagi farqqa teng bo’lib, natijada kontaktlarda bor-yo’g’i
nominal kuchlanishning 15-20% miqdorida kuchlanish bo’ladi,
bu esa dvigatelpni manbadan uzishga yengil sharoit yaratadi.
Lekin AD ishlashi davomida amaliyotda shunday xol
uchraydiki, dvigtelpni yuritiboq manbadan uzishga to’g’ri
keladi, bunday paytda yuritgich dvigatelpni nominal tokning
yetti barobar katta miqdorida va nominal kuchlanishga teng
bo’lgan tiklanish kuchlanishi miqdorida manbadan uzishiga
to’g’ri keladi.
Magnit yuritgichi tormozlab qo’yilgan dvigatelpni 50 marta
ulab-uzgandan keyin ham normal ishlashni ta’minlashi kerak.
Yuritgichning pasportida uning nominal toki miqdoridan
tashqari, yuritgichning turli kuchlanishlarda ishlashi mumkin

---

bo’lgan dvigatelpning quvvati keltirilgan bo’ladi. Yuritgich
tomonidan uzilayotgan zanjir toki kuchlanish ortishi bilan
nisbatan sezilarli bo’lmagan xolda kamayishi munosabati bilan,
yuritgich ishlashi mumkin bo’lgan dvigatelp quvvati nominal
kuchlanish ortishi bilan ortib boradi. Ishchi kuchlanishning eng
katta qiymati 500 V ga teng.
Tekshirishlarning ko’rsatishlaricha magnit yuritgichning elektrik
(kommutatsion) yemirilishga bardoshliligi dvigatel quvvatining
1,5-2,0- darajadagi qiymatiga teskari proportsional ekan.
Yuritgichning xizmat muddatini oshirish uchun, uni tanlashda
nisbatan kattaroq quvvatga mo’ljallab tanlanadi.
Magnitli yuritgichning konstruktsiyasi va ulanish sxemasi.
PME va PA seriyadagi yuritgichlar amaliyotda keng tarqalgan.