Boshlang’ich sinflarda matematika fanidan to’garak mashg’ulotlarini olib boruvchi rahbarlar uchun uslubiy qo’llanma

Ushbu rebusni yechsangiz, Oymoma haqidagi topishmoqni o’qiysiz.

1. 
   P + ,
   

+ga t +


Ushbu krossvordni yechsangiz kalit so’zida buyuk matematik olimning

ismi kelib chiqadi.

1. Uy parrandasi. 2.Tunni yoritadi. 3. O’quv quroli. 4. Ilm maskani. 5. Ona yer. 6.Ilm o’rgatuvchi. 7. Bilim bulog’i.

8 …..-kechak.

O	n	a
O	n	a
O	n	a

Har bir harfdan boshqa

har bir harfga borish

mumkin bo’lsa, jadval-

dan nechta ONA

so’zini o’qish mumkin?

^9 + 1 = 10 10 – 1 = 9

^99 + 1 = 100 100 – 1 = 99

^999 + 1 = 1000 1000 – 1 = 999

^9999 + 1 = 10 000 10 000 – 1 = 9999

^Buni quyidagicha davom ettirish mumkin:

^9999 + 1 = ( 9900 + 99 ) + 1 = ( 99 + 1 ) + 9900 =

^= 100 + 9900 = 10 000.

^10 000 - 1 = ( 9990 + 10 ) - 1 =

^9990 + ( 10 -1 ) =

^= 9990 + 9 = 9999.

Tez hisoblang

3. 
   Matematik viktorina.
   

“Hamma narsalarni bilishni istayman”. Murakkab masalalar. Тurli murakkab masalalarni tayyorlash va viktorinani boshqarish.

Matematik gazeta va viktorinalar.

Matematik gazeta, viktorinalarda har xildagi matematik mazmunni o‘z ichga olgan topishmoq, misol va topshiriqlar rasmlarda berilib qiziqish xarakterida bo‘ladi. Viktorinada esa o‘quvchilarga yechish tavsiya qilinadigan topshiriq beriladi. Javoblar belgilangan vaqtda o‘quvchilarga yetkaziladi. Matematik konkurslar va viktorinalar. Konkrus mavzusi va uni o‘tkazish vaqti oldindan belgilanadi.

1.Murakkab hisoblashlarni eng qulay usul bilan, taqqoslash yordamida hisoblash.

2. Mantiqiy masala va mashqlarni,

3. Тopqirlik, ziyraklikka oid mashqlar,

4. Hisoblashlari murakkab bo‘lgan masalalarni

5. Sharq mutafakkirlari merosiga oid bayon qilishlar, algebraik, geometrik shakllar mazmunini yoritishga oid topshiriqlar.

Matematik viktorinalar – gazetalardan farqli ravishda faqat o‘quvchilarga yechish uchun berilgan masalalar va savollardan iborat bo‘ladi. Javoblar yozma ravishda ma’lum vaqt ichida o‘qituvchi tomonidan g‘olib o‘quvchi aniqlanib e’lon qilib boriladi.

Matematik devoriy gazeta, viktorinalar, odatda “Matematik burchak” deb ataluvchi joyga osib qo‘yiladi, bu burchakda Vatanimiz yutuqlarini ifodalovchi sonli ma’lumotlar ham berib boriladi. “Bilasizmi?” ruknida qiziqarli materiallar beriladi. Masalan:
1. Odamning bo‘yi bir kunda 1 sm dan 6 sm gacha o‘zgarishi mumkin.
2.Agar odam tanisadi barcha temir miqdori yig’ilsa, og’irligi bitta mix og’irligicha keladi.
3. Dunyodagi eng uzun temir yo‘l 9302 km ni tashkil etadi.
4.Dunyoda okeanlar suvida 13300 mln tonnagacha kumush bor.
5. Odam tanasida 50 litrgacha suv bo’lishi mumkin.

Matematika burchagini tashkil qilishni o‘quvchilar va ularning ota-onalari faolligi yordamida amalga oshirilishi mumkin.

3. 
   Matematika ertaligi.
   

“Raqamlar olamiga sayohat”.

Bolalar raqamlar olamiga sayohatga yo’l oladilar. Yo’lda urushib-tortishib turgan raqamlarga duch kelishibdi.

“1”raqami: Hisobning ibtidosin

Ifodalar suratim

Nol qo’yilsa yonimga

O’n bor ortar qiymatim

“2” raqami:.Do’stlar meni yozishda

Qalam hech uzilmaydi

To’ntarib qo’ysalar ham

Qiymatim o’zgarmaydi.

“3” raqami: Uch xonali sonlarning

Eng kichigi bo’laman

Nol yozilsa so’ngimga

Rosa mingga to’laman

“4” raqami: Bordir sakkizta oshnam

Barisi ham mendan kam

Gar o’ngacha sanasang

Meni aytmay qo’ymaysan

“5” raqami: Aylanma jismlar hech

Usiz kun ko’rolmaydi

Qiymatidir taqribiy

Hech aniq bo’lolmaydi.

“6” raqami: Men oltiman polvonman

Sonlar ichra yagona

Lek to’ntarib qo’ymangiz

Tanimayin qolmangiz.

“7” raqami: Nomim yetti deyilar

Sevib tilga olinar

Maqollarda juda ko’p

Nomim tilga olinar

“8” raqami: Boshqa songa qaysi son

Bo’linmay qilar sarson

Bu mendir gar bilsangiz

Hech unutib qo’ymangiz.

“9” raqami: Menchi aka to’qqizman

Ukam bordir sakkizta

Gar topmoqni istasang

Sakkizga bir qo’shsang bas

“0” raqami: Ha men nolman. Men puchman, bo’m-bo’shman biror songa qo’shilsam ham, ayrilsam ham hech qanday natija yo’q. Lekin raqamlarning ortida tursam… Eheee. Hozircha men jim.

Raqamlar bolalarga deyishadi: Bolajonlar nolning o’rnini topishiga yordam berasizmi?

Bolalar javob beradilar.
Raqamlar: Bizlarni matematika faniga kim kiritganini bilasizmi? U kishi buyuk bobomiz, yurtdoshimiz, beqiyos o’zbek olimi – Abu Abdulloh ibn Muso Al-Xorazmiydir.

Keyin raqamlar va bolalar xayrlashadilar.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10`

3. 
   Mashhur matematik olimlarning hayoti va faoliyati. Olimlarning matematikaga qo‘shgan hissasi, matematika tarixini chuqur o‘rganish.
   

Xalqimiz jahon faniga o’nlab qomusiy olimlarni bergan Al-xorazmiy, Ahmad-Farg’oniy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Imom Al-Buxoriy, Mirzo Ulug’bek kabi ulug’ allomalarimiz fan xazinasini bebaho javohirlar bilan boyitdilar. Ularning yozgan asarlari ko’p tillarga tarjima qilingan.

Olimlardan biri Beruniy haqida: U ”qiziqqan sohalarini sanab chiqishdan ko’ra, qiziqmagan sohasini sanab chiqish osonroq” deb yozgandi. Beruniy matematika, astronomiya, tarix, geografiya kabi juda ko’p fanlarga oid nodir chuqur mazmunllli kitoblar yaratdi. Beruniy shunday deb yozgan ekanlar: “Mening hamma istaklarim, butun vujudim ilm tarqatishga qaratilgandir va men buni o’zim uchun eng ulug’ baxt deb bilaman”.





Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy (taxminan 783-850-yillar) asli Xiva shahridan bo'Iib, matematika, astronomiya, geografiya va boshqa fanlar sohasida barakali ijod qildi hamda "aljabr" (algebra) fani va "algoritm" tushunchasiga asos soldi. "Algebra” so'zining o'zi esa uning "Kitab al-Jabr val-muqobala" (Tiklash va qiyoslash kitobi) degan risolasi nomidan olingan. Uning arifmetikaga oid risolasi hind raqamlariga asoslangan bo'Iib, hozirgi kunda biz foydalanadigan o'nlik pozitsion hisoblash tizimi va shu tizimdagi amallarning Yevropada tarqalishiga sabab bo'ldi. Olimnining "Al-Xorazmiy" nisbasi esa "algoritm" shaklida fanda abadiy o'rnashib qoldi. Uning XII asrdayoq lotin tiliga tarjima qilingan “Zij" (Astronomik jadvallar), "Hisob al-Hind". "Quyosh soati haqidagi risola" va boshqa asarlari Sharq va G'arb mamlakatlarida o'rta asrlar ilmiy tafakkurining taraqqiyotiga samarali ta'sir ko'rsatdi.

Jahon madaniyatiga o’zining ulkan hissasini qo’shgan, tibbiyot ilmini yanada yuqori pog’onaga ko’targan Abu Ali Ibn Sino 980-yilda Buxoroning Afshona qishlog’ida tug’ilgan va 1037-yilda Isfahon shahrida vafot etgan. Abu Ali Ibn Sino 16-18 yoshlarida mashhur hakim (tabib) darajasiga ko’tarilgan. Ibn Sinoning yaratgan 450 asaridan bizgacha faqat 160 tasi yetib kelgan. Olimning asarlari o’rta asrlarda Yevropada ilmiy til hisoblangan lotin va boshqa tillarga tarjima qilingan. Ibn Sinoning tibbiyotga oid qomusiy asari “Kitob al-qonun fit-tib” lotin tilida 30 martadan ortiq nash etilib, u o’rta asrlarda sharqdagina emas, balki g’arb mamlakatlarining universitetlarida ham tibbiyotdan yagona qo’llanma bo’lib xizmat qilgan.

O’rta asrlarda tabiiy-ilmiy bilimlarni rivojiga katta hissa qo’shgan, keyinchalik asarlari g’arb olimlari tomonidan chuqur o’rganilgan. Abdul Abbos Axmad ibn Kasr Al-Farg’oniyning tarjimai holi to’g’risida to’liq ma’lumotlar juda oz. U taxminan 797-yilda Farg’onada tug’ilgan va taxminan 865-yilda vafot etgan. Axmad Al-Farg’oniy Damashqda, Qoxirada va Bag’dodda “Bayt ul xikma” – “Donishmandlar uyi” da Muso Xorazmiy hamda boshqa buyuk olimlar bilan hamkorlikda ilmiy izlanishlar olib brogan. Al-Farg’oniyning lotinlashtirilgan nomi “Alfarganik” shaklida mashhhur bo’lgan. Al-Farg’oniyning asosiy astronomik asari “Samoviy harakatlar va umumiy ilmi nujum kitobi” XII – XIII asrlarda evropada lotin tiliga “Alfarganis” nomi ostida va boshqa tillarga tarjima qilingan. Bu asar bir necha asr davomida darslik sifatida foydalanilgan va evropaning nufuzli universitetlarida astronomiya fani bo’yicha maruzalar uning asosida qo’llanilgan.

7. Ekskursiyalar. Тarixiy muzeylarga sayohatlarga olib borish.
Matematik ekskursiyalarning maqsadi – aniq hayotiy fakt va taassurotlarni talab qilish.
Ekskursiya o‘tkazishdan maqsad nimaligi bolalarga tushunarli bo‘lishi nihoyatda muhimdir, shunday bo‘lganda bolalar oldindan nima qilishlari kerakligini va o‘zlarini qanday tutishlari kerakligini bilib oladilar.
Maktabning joylashgan o‘rniga qarab bolalar bilan har xil ustaxonalarga, fabrikalarga, kombinatlarga, fermalarga, jamoa xo‘jaligi va davlat xo‘jaligi va boshqa joylarga ekskursiyalar o‘tkaziladi.
Qurilish materialidan foydalanish, mashinalardan, ishchi kuchlaridan va boshqa narsalardan foydalanish haqida masalalar tuzish va yechish mumkin. Shunday masalalardan ba’zilarini keltiramiz:
1. Bir soatda ekskavator 4 m uzunlikda poydevor chuqurligini kavlaydi. Shunday ish unumi bilan u 7 soatda qancha chuqurlik (o‘ra) kovlaydi?
2. Qurilishga yuk tashishda 4 ta avtomashina ishlamoqda. Ularning har birida bitta haydovchi va ikkita yukchi ishlaydi. Material tashishda hammasi bo‘lib qancha odam band?
Ekskursiyadan olib kelingan qurilish materiallaridan mehnat darslari uchun stendlar tayyorlashda foydalanish mumkin, bunda binolarning maketlarini tayyorlash ham mumkin.
Boshlang`ich sinf o`quvchilari orasida ba`zan karra jadvalini o`rganishga qiynaladigan bolalar ham uchrab turadi.Ana shunday vaziyatda o`qituvchining izlanuvchanligi va ijodkorligi bolajonlarga mavzuni tez va oson o`zlashtirishga yordam beradi.Men har bir dars jarayonida o`quvchilarning yoshiga mos ,qiziqarli ,hazil-mutoyiba tarzidagi she`riy misralarni o`ylab topishga harakat qilaman.She`r yodlayotgan bola bir vaqtning o`zida ham mehnat ,ham o`yin zavqidan bahra oladi hamda uning diqqati jamlanadi ,xotirasi mustahkamlanadi, nutqi ravon bo`ladi.
Barcha mavzular bir xillikdan qochgan holda o`yinlar orqali olib borilsa albatta yaxshi natijalarga erishamiz.Qo`yidagilarni siz ham qo`llab ko`ring,aziz hamkasblar.
O`qituvchi: - Aziz o`quvchilar karra jadvalini o`rganishga qiynalyapsizmi?. Karra jadvalini shoshmasdan,tushunib yodlasangiz hech ham qiynalmaysiz.Keling birgalikda kayfiyatimizni ko`targan holda mana bunday she`riy tarzda yodlaymiz.
1. Birlashing birlikda kuch,

Yetti karra to`qqiz oltmish uch.

2. Terak shoxi bo`lar mo`rt,

Ikki karra yetti o`n to`rt.

3. Ikki yarim bir yorti,

Olti karra olti o`ttiz olti.

4. Sanashni o`rgan oyqiz ,

Yetti karra yetti qirq to`qqiz.

5. Egri yo`ldan yugurma ,

Besh karra to`rt yigirma.

6. O`rmonda yurar ukki,

Olti karra yetti qirq ikki.

7. Senimi shoshmay tur,

Uch karra yetti yigirma bir.

8. Matematikada juda ko`p sir,

To`qqiz karra to`qqiz sakson bir.

9. Tishlarim bor o`ttiz ikki,

Ikki karra olti o`n ikki.

Bir soatlik namunaviy dars ishlanmasi

1. 
   Mavzu: 100 sonini hosil qilish.
   
2. 
   Maqsad:
   
   1. 
      fanga bo’lgan qiziqishlarini oshirish, o’quvchilarni ijodiy fikrlashga, muammolarni yechishga, maqsadli qarorlar qabul qilishga o’rgatish.
      
   2. 
      mavzu asosida misol-masalalar yechdirish, o’quvchilar olgan
      

bilimlarini mustahkamlash, amalga qo’llay olishga o’rgatish.

3. 
   Mustaqil fikrlashni shakllantirish va rivojlantirish, ularning
   

qobliyatlarini takomillashtirish, hisob-kitob malakalarini o’stirish, vatanparvarlik ruhida tarbiyalash, o’tmishga hurmat bilan

qarashga, yurtimizning tarixiy qadamjolarini asrab-avaylashga o’rgatish.

III. Dars turi: bilim beruvchi

IV. Usul: an’anaviy

V. Uslub: aralash

VI. Dars jihozi: Mavzuga oid rasmli ko’rgazmalar, darslik, bolalarni

rag’batlantirish uchun “rag’bat” va “jarima” kartochkalari, quticha, test.

Dars rejasi:

1. 
   Tashkiliy qism: Psixologik muhit yaratish.
   
2. 
   Guruhlarga ajratish.
   
3. 
   O’tilgan mavzuni mustahkamlash.
   
4. 
   Yangi mavzu.
   
5. 
   Matematik diktant.
   
6. 
   Boshqotirma .
   
7. 
   Dam olish daqiqasi.
   
8. 
   Yangi mavzuni mustahkamlash.
   
9. 
   Uy ishi.
   
10. 
    Baholash.
    
11. 
    Darsni yakunlash.
    

Darsning borishi:

1. 
   Tashkiliy qism. Psixologik iqlim yaratish.
   

O’qituvchi: (o’qituvchilarga dars matematika ekanligini aytadi, daftar va darslik, o’quv qurollari parta ustiga chiqariladi.)

• 
  Soy bo’yida ezllab buloq,
  

B orisharlar, bir echki-yu uloq,

Aytchi, o’g’lim ...

Ularda bor bir nechta, oyoq,

Nechta quloq hamda tuyoq?

1-o’quvchi: 3 x 4 = 12 (oyoq)

2-o’quvchi: 2 x 3 = 6 (quloq)

3-o’quvchi: 3 x 8 = 24 (tuyoq)

Bolalarning darsga tayyorgarligini tekshirish. Aylanma daftarlarni almashtirish.

2 . O’quvchilarni guruhlarga ajratish o’quvchilar uchta guruhga bo’linadi va ularga nom beriladi.

O’quvchilarning javoblari qizil va yashil aylana (doiracha) chalar bilan rag’batlantiriladi va ular qutichalarga solib boriladi. Darsning oxirida to’plangan aylanachalar soni aniqlanadi va ball qo’yiladi.

Savol: (3 ta guruhga)

1. 
   2 ta 2 xonali sonlar orqali 1000 sonini hosil qiling.
   

I. 54 + 46 = II. 34 + 66 = III. 72 + 28 =
3.O’tilgan mavzu test orqali mustahkamlanadi.

4.Yangi mavzu: (O’qituvchi mavzuni doskaga 1-misol orqali yozib tushuntiradi)

1-misol 54 + 46 =

46 + 54

50 + 40 = 54 + 40 = 94

4 + 6 = 94 + 6 = 100

90 + 10 = 54 + 46 = 100

46 + 54 = 100

2 -masala: (Darslikdagi misol masalalar bajariladi, 3 la guruh o’quvchilari qatnashadi).

Tasviriy san’atda – 34 nafar

Musiqada -?, ↑ 16 ta ortiq

Ikkalasida -?

50

Yechish: I - 34 + (34 + 16) = 84 (n)

II. 1) 34 + 16 = 50 (n)

2) 34 + 50 = 84 (n)

Javob: Ikkala to’garakka 84 nafar o’quvchi qatnashgan.

3-misol.

Q. 90 80 70 74 40 50 60 20

Q. 10 20 30 26 60 50 40 80

Y. 100

4-masala. (3 ta guruhga “mustaqil ish” qilib beriladi. Tez va xatosiz bajargan o’quvchi guruhiga rag’bat kartochkasi oladi.)

Bor edi – 100 kg un.

Ishlatidi – 60 kg.

Qoldi -?

Javob: 40 kg un qolgan.

5- misol (3 ta guruhdan 3 ta o’quvchi doskaga chiqib misol yechadi).

62 + 38 = 46 + 54 = 50 + 50 =

72 + 20 = 74 + 26 = 87 + 13 =
5. Matematik diktant.

3 ta o’nlik, 8 ta o’nlik 5 ta birlikdan iborat bo’lgan sonni yozing.

6. Boshqotirma.

O’rdak bir oyoqda turganda 3 kg.ga teng keladi. Ikki oyoqqa tursa-chi?

Uch kg paxta o’girmi yoki kg taxta?

Bitta tuxum uch minutda pishadi. To’rttasi necha minutda pishadi?

7. Dam olish daqiqasi . (Bunda o’quvchilar hayolan toqqa chiqadilar va savatchalarga qo’ziqorin teradilar. Doskaga shu manzara tasvirlangan rasmli ko’rgazma bo’ladi).

8. Yangi mavzuni mustahkamlash.

1) 1-qo’shiluvchi ma’lum, 2-qo’shiluvchini topish uchun nima qilamiz?

2) 100 sonining teng yarmi nechaga teng?

3) 1-son 18, 2-son undan 8 ta kam ikkala sonning yig’indisini toping?

4) 8 sonidan oldin va keyin keladigan sonlarni top?

9. Uy ishi. 100 sonini hosil qilishga doir masala tuzib, yechib kelish.

10. Guruhlar toplagan ball yakunlanadi, o’quvchilar baholanib eng g’olib guruh aniqlanadi.

11. Darsni yakunlash.