Boshlangich sinflarda badiiy o`qish va lisoniy tahlil asoslari

3-lekciya Baslawısh klass oqıwshılarınıń kitap oqıwǵa bolǵan qızıǵıwshılıǵın arttırıw usılları
Reje:
1.Shıǵıs oyshıllarınıń oqıwshılardıń kitap oqıwǵa bolǵan qızıǵıwshılıǵın arttırıwdaǵı oy-pikirleri.
2. Shańaraqta ata-analardıń balanı kitapqumarlıqqa qızıqtırıwdaǵı qatnası.
3. Balanıń kitap oqıwǵa bolǵan qızıǵıwshılıǵın arttırıwda ata-analar tárepinen shárayat jaratılıp beriliwi.
Tálim-tárbiya tarawınıń qánigeleri oqıwshılardıń kitap oqıwǵa bolǵan qızıǵıwshılıǵın arttırıwǵa hám bul process ol ushın ádetke aynalǵan kúndelikli shuǵıllanatuǵın jumısı bolıwı ushın balanı oqıwdı súyetuǵın etip tárbiyalaw kerek ekenligin hám bul júdá áhmiyetli ekenligin aytqan. Tiykarınan ilimiy izertlewler oqıwǵa degen Тәлім - тәрбие саласының мамандары бала көңіліне оқуға деген махаббатты дамытып өрістетуге жене бұл оған күнделікті шұғылданатын әдетке айналу үшін баланы оқуды сүйетін етіп тәрбиелеудің аса маңыздылығын баса айтқан әрине мамандар бұны оқудың аса маңызды екенін білгендеріне кейін ғана айтқан. Негізінде ғылыми зерттеулер оқуға деген шама мен оқудың жетістіктері және ойдың жетілуі арасында мықты байланыс бар екенін анықтады.
Ullı oyshıllarımız oqıwdıń áhmiyeti haqqında aytqan birneshe sόzlerin keltirsek:
- «Bilimli adamdı jeńiw qıyın»
- «Ózimniń qálep úyrengenlerim mektepte úyrengenimnen mıń ese artıq úyretti»
- «Meniń qábiletli bolıwım menen tabısqa erisiwimniń sebepleri: men júrekten kitaptı qalay suwırıp alıwdı bildim.» Bir ulama adam: «nege kόp oqıysız?» dep soraǵanda, ol kisi: «sebebi, bul ushın bıl όmirdiń όzi jetpeydi! »,- dep juwap bergen eken.
Húrmetli kitapqumar oqıwshı! Rasında da oqıw bala όmirine kόp payda beredi. Sebebi, ol balanıń ilimin arttıradı, oǵan mádeniyat esiklerin ashadı, oǵan waqtın únemli hám paydalı όtkeriwi ushın járdem beredi, til baylıǵın asıradı. Jaqsı sόylep jazatuǵın boladı.Sonday-aq, oqıw balada tereń oylaw, dıqqatın awdarıw, analizlew qábiletlerin qáliplestiredi.Sonıń menen qatar onıń pikirlewin hám túsiniw qábiletlerin όsiredi.Oqıw balanıń όzin tanıp, rawajlanıwında ushırasatuǵın qıyınshılıqlarınıń sheshimin tabıwǵa járdemlesedi. Oqıwshılardıń kitap oqıwǵa bolǵan qızıǵıwshılıǵı bala boyında basqa da kerekli hám jaqsı nárselerdi qáliplestiredi.
Bala boyında oqıwǵa degen qızıǵıwshılıq shańaraqtan baslanadı. Shańaraq basshısı bala kewlinde usı qızıǵıwshılıqtı oyatıwı kerek. Eger siz balańızǵa oqıwdı jaqsı kόriwdi úyrete alsańız olarǵa όmirinde basqa nárseden kόbirek paydalı sawǵanı bergen bolasız. Biraq buǵan jetiw ushın ne islew kerek?Ásirese, házirgi waqıtta yaǵnıy hártúrli axborot texnologiyaları ásirinde bunıń jolı qanday? Bul sorawǵa juwap beriwden aldın «Oqıp beriwshi ana» atlı qosıǵınıń awdarmasınan úzindi keltirsek:
«Seniń sandıqlarıńda altın, gúmis, gawhar taslar bolıwı múmkin. Biraq mennen de artıq bay bola almaysań. Sebebi meniń oqıp beriwshi anam bar».
Balanı oqıwǵa qızıqtırıwdıń usılları:.
1.Oqıwshı-úlgi.Úyde kishi kόlemde bolsa da hártúrli qızıqlı jurnallardı όz ishine alǵan kitapxana bolsa, sonday-aq shańaraq aǵzaları,ásirese, ákesi oqıwdı jaqsı kόrse, onda bala da kitaptı jaqsı kόretuńın bolıp όsedi. Sebebi, shańaraq aǵzalarınıń kitap oqıp atırǵanın kόrgen bala da solarǵa uqsawǵa háreket etedi hám kitaplardı uslap kόrip, oǵan jaqınlay baslaydı. Usı jerde ele mektepke barmaǵan balalardı dıqqattan shette qaldırmawdı eskertemiz. «Bala mekteepke barǵannan keyin ǵana kitaptı kόriwi kerek pe?» degen soraw qoyayıq: Tárbiya hám oqıw psixologiyası ilimpazlarınıń izertlewlerine kόre, mektep jasına deyingi balalarǵa kitap uslatıw hám bul proceske tartıw kerekligin aytadı. Sonday-aq shańaraq aǵzaları da balalar ushın arnaǵan kitaplardı tez-tezden satıp alıp beriw kerekligin usınıs etedi.
2.Balalarǵa arnalǵan kitap-jurnallardı beriw. Kόplegen rawajlanǵan ellerde kitapxanalar menen baspaxanalarda balalarǵa arnalǵan kitap-jurnallardı hám ertek kitapların shıǵarıwǵa kewil bόle basladı. Ayrım ellerde bul ele de siyrek bolıp atırǵan process. Balalarǵa arnalǵan kitap-jurnallardıń όzine tán birneshe shártleri bar. Olar tόmendegishe:
а) Olar pedagogikalıq hám tárbiyalıq jaǵınan qolaylı materiallardı όz ishine alıwı hám balanıń jasap atırǵan ortalıǵına say bolıwı kerek.
ә) Balanıń jası menen sanasına say bolıwı kerek.
б) Balanıń qálewine say keliwi.
в) Balaǵa say reńler, bala itibarın tartatuǵın súwretler, háriplerdiń úlken etip beriliwi.
Geybir kitapxanalar bul tarawda jetekshilik etip kelmekte. Olar háriplerdiń úlken etip beriliwi, oyın túrinde berilgen kitaplar, ashılǵanda haywan dawısı shıǵatuǵın kitaplar h.t.b kitaplardı shıǵarmaqta. Bulardıń hámmesi balanı oqıwǵa qızıqtırıwǵa járdemlesedi.
3. Balanı όzi ushın kishi kόlemli kitapxana ashıwǵa qızıqtırıw.
Ol hár túrli boyawlar menen bezendirilgen kitaplar ertekler, waqıyalar, qızıqlı jurnallar menen toltırılıwı kerek. Sonday-aq balańızdı kitap dúkanına alıp barǵanıńızda oǵan kitap yaki jurnallardı alıp beriwdi umıtpańız. Kitaptı tańlaw huqıqın balanıń όzine berińiz. Onı bir kitap yaki jurnaldı satıp alıwǵa májbúrlemeń. Bulardıń barlıǵı balanıń kitap oqıwǵa bolǵan qızıǵıwshılıǵın arttırıp, onı kitap penen baylanısta όsiwine túrtki boladı.
4. Oqıwda bala menen áste-aqırınlap kόteriliw. Bala kewlinde oqıwǵa blǵan qızıǵıwshılıqtı payda etiwde júdá sabırlı bolıwımız kerek. Mısalı, dáslep tek ǵana súwret berilgen kitaplar, keyin súwret qasına bir sόz qosılǵan kitap, soń eki sόzli kitap, h.t.b kitaplardı alıp berip, usı tárizde kόterilip barıwımız kerek.
5. Balanıń oqıwǵa qızıǵıwı dawamında qızıǵıwshılıǵına kewil awdarıw. Balanıń oqıwǵa qızıǵıwı dawamında qızıǵıwshılıǵına kewil awdarıw- onı oqıwǵa qızıqtırıwdıń tiykarǵı usılı esaplanadı. Sebebi, bala mısalı haywanlar haqqındaǵı ertekler hám waqıyalardı unatadı. Biraz waqıt όtip bolsa, batırlar haqqındaǵı ertekler hám waqıyalardı unatıp baslawı múmkin. Sonıń ushın bala qızıǵıwına qarap kitap saylawıńız kerek. Balanı όzi unatpaytuǵın temalardı hám erteklerdi oqıwǵa májbúrlemeń.
6. Úyde oqıw ushın qolaylı orın bolıwı.
Balańız oqıwdı hám oqıytuǵın ornın jaqsı kόriwi ushın úyde arnawlı jarıǵı bar qolaylı orındı saylaw kerek.
7. Balańızǵa όzińiz oqıp beriw ushın waqıt ajıratıw. Ana yaki áke qızıqlı bir ertekti oqıp beriwge waqıt bόlse, onda bala kewilinde kitapqa, oqıwǵa degen muxabbattı sińdiriw usılların qollanǵan boladı. Balańızǵa oqıp beriwde eskertetuǵın geybir másláhátlar:
а) Balalarıńızǵa όziniń unatatuǵın kitap yamasa erteklerin, eger ol qızıqlı emes yamasa qaytalanǵan bolsa da oqıp beriń.Múmkin siz onı oqıp jalıqqan shıǵarsız, biraq olar esitip ráhátleniwi ushın sabır etiń.
ә) Kόrkemlep oqıń, intonaciya menen qaharmanlar kόrinisine kirip oqıń hám bul balańız ushın demalıw, quwanıw waqtı bolsın.
б) Balalarıńız benen oqıp bergen ertegińiz haqqında piker talasıp dodalań. Olarǵa soraw qoyıń yaki ápiwayı jol menen gúrrińlesiń. Usılay oqıp beriwińiz bala tilin túsiniwge όz tásirin tiygizedi.
8. Imkaniyatlar menen qolaylı waqıtlardı paydalanıw. Balanıń oqıwdı hám kitaptı jaqsı kόretuǵın bolıwı ushın imkaniyatlar menen qolaylı waqıtlardı paydalanı-kitap oqıwǵa súyispenshilikti payda etiw áke biliwi kerek bolǵan islerdiń biri esaplanadı. Tiykarınan shańaraq aǵzalarınıń áhmiyeti úlken. Solardan geybirewlerin atap όteyik:
а) Bayramlarda balalarǵa kitap sawǵa etiw. Sonday-aq, qandayda bir jetiskenlikke erisken waqıtlarında da berseńiz boladı.
ә) Xajılıq, oraza, qurban hayt h.t.b diniy bayramlardan paydalanıp, bayramlarǵa baylanıslı bolǵan qızıqlı kitaplardı beriw. Sol kitaptı oqıp berip, ol haqqında gúrrińlesiw, sorawlarına juwap beriw.
б) Qıdırıw, aylanıw, sayaxatqa shıǵıw sıyaqlı imkaniyatlardan paydalanıw. Mısalı: haywanatlar baǵına barǵanda haywanlar haqqında kitap beriw, bul haqqında sáwbetlesiw, onnan unatqan haywanların soraw h.t.b. Sonday-aq qandayda da bir awırıwǵa shalınǵannda sol awırıw haqqında kitaplar beriw.
в)Demalıs kúnlerin hám sapardan paydalanıw. Bala demalıs yamasa saparda bolsa da oqıwdan qol úzbewi kerek. Demalıs waqıtlarında onı kitap oqıwǵa kόbirek qızıqtırıwǵa boladı. Mısalı: qanday da bir qalaǵa sayaxatqa ketip baratırǵan waqıtta sol qala haqqındaǵı kitaptı alıp sol haqqında balaǵa oqıp beriw oqıwǵa qızıqtırıw menen birge, shańaraq aǵzaları arasıdaǵı baylanıstı da kúsheytedi Bala ushın balalıq waqıttan estelik bolıp qaladı.
9. Balanıń oqıwǵa degen muxabbatın kúsheytiwde qızıǵıwınan paydalanıw. Hárbir balanıń oyınshıqlardı sheship, qurastırıw, velosiped aydaw, súwret salıw, kompyuter, top oynaw sıyaqlı h.t.b qızıǵatuǵın nársesi hám sol nársege talantı boladı. Sonıń ushın siz olardı qızıqtıratuǵın kitaplar menen támiynlep turıwıńız kerek. Usı kitaplardı oqıwdı qálewin yaki qálemesin sorap biliń, gúrrińlesiw. Bul kitaplar Sizge qızıqlı bolmasa da balańızǵa unawı kerek. Bul jerdegi tiykarǵı maqset- balanı oqıwǵa qızıqtırıw bolıp tabıladı.
10. Balanıń oqıwı hám televizor. Eger úyde birneshe televizor bolsa, bul balanıń kόp waqtın όzi unatqan baǵdarlamaların kόriw menen όtkeriwge úndeydi. Al eger bir dana televizor bolsa bala kόbirek oqıw menen shuǵıllanıwǵa májbúr boladı. Balanıń jatatuǵın bόlmesinde televizor bolmawı kerek. Sebebi, ol jatardan aldın kitap oqıwdıń ornına televizor kόretuǵın boladı. Bala όsken sayın onıń bos waqtı azayadı hám tek ǵana jatardan aldın ǵana kitap oqıwǵa waqtı boladı. Sonıń ushın erteden baslap balanı usı ádetke úyretiw kerek.
11. Balalarıńız benen geybir oqıwǵa qızıqtıratuǵın oyınlardı oynań. Bunday oyınlar júdá kόp. Solar ishinen eń qızıqların saylap alıńız. Mısalı: siz sόzlerdiń terisin jazıń hám balańız onı durıs jazsın. Mısalı: «Asqar-raqsa»
12. Mektep hám balańızdıń oqıwı. Balańızdıń oqıwı qanday ekenin hárdayım baqlap turıń. Mektebine barıp muǵálimi menen tanısıń. Mektepte qollanılıp atırǵan baǵdarlamalar hám usıllar menen tanısıń. Mektep kitapxanası menen balańızdıń baylanısın úyreniń. Klass kitapxanası ushın kitap sawǵa etiń. Basqa ata-analar ushın úlgi bolıń.
13. Balańız, mektep ekskrusiyaları, dosları hám oqıw. Eger balańız ekskursiyaǵa shıǵatuǵın bolsa, oǵan qızıq kitap berip jiberiń, bos waqtında oqıydi yamasa doslarına kόrsetedi. Sonday-aq balańızdıń doslarına kitap sawǵaǵa beriwin usınıs etiń. Sonda dosları da oqıwǵa qızıǵatuǵın boladı.
14. Avtomobil hám balańızdıń oqıwı. Avtomashınańızda balańız ushın kitap bolıwına itibar beriń. Uzaq jolǵa shıqqanda ol kitap oqıw menen shuǵıllanatuǵın boladı. Jolda waqıtta avtomobilińiz buzılıp qalǵanda waqıttan únemli paydalanıp kitap oqıytuǵın boladı.
15. Balańız hám siz unatqan shaxslar. Balańız hám siz arqalı balańız unatıp qalıwı múmkin bolǵan shaxslardıń όmiri hám dόretiwshiligi haqqındaǵı kitaplar menen támiynlewińiz de kitapqa bolǵan qızıǵıwshılıǵın arttıradı. Mısalı, tarıyxta jasap όtken batırlar haqqında.
16. Balańızdı alǵan zatlardıń instrukciyaların oqıwǵa ádetlendiriń. Mısalı: dári satıp alǵanıńızda onıń instrukciyası, balalar ushın arnalǵan konstruktorlıq oyınshıqlardıń sıpatlamaları yaǵnıy qurastırıw kitapshası h.t.b. Sonday waqıtlarda dáslep όzińiz oqıp berińiz hám siz sol arqalı alǵan zatlardıń dáslep qalay qollanılıwın oqıp alıwın aytıń.
17. Qızıqlı ertekler, jurnallar hám balalardı baqlaw. Balalarıńız kόbirek bolatuǵın orınlarǵa ertek kitap-jurnallardı qoyıp baqlań. Televizor aldına, oynaytuǵın bόlmelerine h.t.b. orındarǵa qoyıń. Biraq olardı heshqashan oqıwǵa májbúrlemeń.
18. Shańaraq aǵzaları hám kitap. Shańaraq aǵzaları όzleri oqıǵan maqala, kitap jurnalları hám jurnalları haqqında bir-birlerine aytıp beriwi kerek. Bul ushın da arnawlı waqıt ajıratıw kerek. Balalarıńızdı gúrrińlesiwge tartıń.
19. Bala hám oqıw saxnası. Bala oqıǵan nársesin túsinse ǵana ol ushın qızıq boladı. Sonıń ushın balańızǵa oqıǵan kitabıńızdan bir qaharmandı tańlap beriń hám balańız sol qaharman obrazın oynasın. Bul «Oqıw saxnası» dep ataladı.
20. Siz heshqashan balańız oqımay atırǵanınan qıynalmań. Sebebi, olar neshege shıǵıwına qaramay oqıwdı jaqsı kόrip ketiwi múmkin. Soǵan qaramastan balalar ushın kitap-jurnallardı satıp alıp berip turıń.