Boshlang'ich sinflarda axborot texnologiyalari

Shukrullo Abdullayev

Maktabgacha ta’lim muassasasi bolajonlar- ning qiy-chuvi bilan gavjum. Tarbiyachi Donoxon opa jajjilar bilan qiziqarli bir ertakni sahna- lashtirish maqsadida bolajonlarga murojaat qil- moqda:

- Bolajonlar, hozir biz bo‘ri, fil, to‘tiqush ro- lini o‘ynaydigan bolalar va qizlarni tanlab oldik

Endi tulki roli uchun qatnashchilarni tanlasak bo‘ldi. Xo‘sh, Jasurbek, sen ham rollarni yaxshi o‘ynaysan. Kel, tulki rolini o‘ynay qol.

• 
  Yo‘q, - deyae’tirozbildirdiJasurbekshuzahotiyoq.
  
• 
  Nega? - ajablanib so‘radi tarbiyachi bo- ladan.
  
• 
  Chunki tulki yolg‘onchi, qo‘rqoq. Men uning rolini o‘ynamayman.
  
• 
  Axir bu ertak-ku, kel, shu safar Tulki bo‘la qol, - iltimos qildi bog‘cha opasi Jasur- bekdan. Bolakay esa „Yo‘q!“ - deb turib oldi.
  

Unda qaysi jonzotning rolini o‘ynaysan? -qiziqishi ortib so‘radi tarbiyachi yana.

Тizim (sistema) deganda, yagona maqsad yo`lida bir vaqtning o`zida ham yaxlit, ham o`zaro bog`langan tarzda faoliyat ko`rsatuvchi elementlar (ob`ektlar) majmuasi tushuniladi. Demak, har qanday tizim biror-bir aniq maqsad yo`lida xizmat qiladi. Masalan, sizga ma`lum bo`lgan shahar telefon tarmoqlari tizimi, insondagi yurak qon-tomir tizimi, asab tizimi va boshqalar sun`iy yaratilgan va tabiiy tizimlarga misol bo`la oladi. Ularning xar biri tizimga qo`yiladigan barcha shartlarga javob beradi, ya`ni, har biri o`ziga xos yagona maqsad yo`lida faoliyat ko`rsatadi va tizimni tashkil etuvchi elementlardan iborat. 1

Axborot tizimi esa axborotni to‘plash, saqlash, izlash, unga ishlov berish hamda undan foydalanish imkonini beradigan, tashkiliy jihatdan tartibga solingan jami axborot resurslari, axborot texnologiyalari va aloqa vositalaridir. Axborot tizimi tarkibidagi elektron shakldagi axborot, ma’lumotlar banki, ma’lumotlar bazasi axborot resurslarini tashkil etadi. 1

O‘zbekiston Respublikasining 2003 yil 11 dekabrdagi “Axborotlashtirish to‘g‘risida”gi Qonuni 15-moddasida Milliy axborot tizimiga davlat organlarining axborot tizimlari, tarmoq va hududiy axborot tizimlari, shuningdek yuridik hamda jismoniy shaxslarning axborot tizimlari kiradi. 1

O‘zbekiston Respublikasining “Axborotlashtirish to‘g‘risida”gi qonuni (11.12.2003 yil) 19-moddasida ko‘rsatilganidek, axborot resurslari va axborot tizimlarini muhofaza qilish avvalambor, shaxs, jamiyat va davlatning axborot xavfsizligini ta’minlash maqsadida amalga oshiriladi. Mazkur qonunning 20-moddasida: “Axborot resurslari va axborot tizimlari, agar ular bilan g‘ayriqonuniy munosabatda bo‘lish natijasida axborot resurslarining yoki axborot tizimlarining mulkdorlariga, egalariga yohud boshqa yuridik hamda jismoniy shaxslarga zarar yetkazilishi mumkin bo‘lsa, muhofaza qilinishi kerak. Davlat organlari, yuridik va jismoniy shaxslar davlat sirlari hamda maxfiy sirlar to‘g‘risidagi axborotni o‘z ichiga olgan axborot resurslari va axborot tizimlarining muhofaza qilinishini ta’minlashi shart”, deb alohida ko‘rsatilgan. 2

Davlat organlari axborot tizimlari tarkibiga quyidagilarni kiritish mumkin: 3

Texnologiya so'zi grekchadan tarjima qilinganda san'at, ustalik, malaka ma'nosini anglatadi. Texnikada texnologiya deganda ma'lum kerakli material mahsulotni hosil qilish uchun usullar, metodlar va vositalar yig'indisidan foydalanadigan jarayon tushuniladi. Texnologiya ob'ektining dastlabki, boshlang'ich holatini o'zgartirib, yangi, oldindan belgilangan talabga javob beradigan holatga keltiradi 4

Axborot texnologiyasi - bu axboriy ma'lumotni bir ko'rinishdan ikkinchi, sifat jihatidan yangi ko'rinishga keltirish, axborotni yig'ish, qayta ishlash va uzatishning usul va vositalari majmuasidan foydalanish jarayonidir. 5

Moddiy ishlab chiqarishda turli maxsus jihozlar, stanoklar, uskunalar va boshqalar ishlatiladi. Axborot texnologiyalari uchun ham o'zining "uskunalari", vositalari mavjud. Bular kseroks, telefaks, faks, skaner va boshka vositalardir. Bu vositalar orkali axborotga ishlov berilib, o'zgartiriladi. Hozirgi paytda axborotga ishlov berish uchun kompyuterlar va kompyuter tarmoqlari keng qo'llanilmoqda. Axborot texnologiyasida kompyuterlar va kompyuter tarmoqlarining qo'llanishiga urg'u berish maqsadida ko'pincha kompyuter va kommunikatsion texnologiya haqida gapirishadi. 5

Axborot texnologiyasi o'zi uchun asosiy muhit bo’lgan axborot tizimlari bilan bevosita bog'liqdir. Chunki axborot texnologiyasi axborot tizimlarida mavjud bo'lgan ma'lumotlar ustida bajariladigan turli xil murakkablikdagi operatsiyalar, amallar va algoritmlarni bajarishdan iborat bo'lgan tartiblashtirilgan jarayondir. 5

Axborot texnologiyalari jamiyat axborot resurslaridan oqilona foydalanishning eng muhim usullaridan biri bo'lib, hozirgi vaqtga qadar bir necha evolyutsion bosqichlarni bosib o'tdi. Ana shu bosqichlarga qisqacha to’xtalib o'tamiz. 6

Axborot texnologiyalari jamiyat axborot resurslaridan oqilona foydalanishning eng muhim usullaridan biri bo'lib, hozirgi vaqtga qadar bir necha evolyutsion bosqichlarni bosib o'tdi. Ana shu bosqichlarga qisqacha to’xtalib o'tamiz. 6

3-bosqich. XX asr boshlariga mansub bo'lib, "Elektromexanik" texnologiyalar bilan farq qiladi Uning asosiy vositalari sifatida telegraf va telefonlardan foydalanilgan. Bu bosqichda axborot texnologiyasining maqsadi ham o'zgardi. Unda asosiy urg'u axborotni tasvirlash shaklidan, uning mazmunini shaqllantirishga ko'chirildi. 6

4-bosqich. XX asr o'rtalariga to'g'ri qelib, "Elektron" texnologiyalar qo'llanilishi bilan belgilanadi. Bu texnologiyalarning asosiy vositasi EHMlar va ular asosida tashkil etiladigan avtomatlashtirilgan boshqarish tizimlari va axborot izlash tizimlaridir. 7

Axborot texnologiyasining vujudga kelishi va rivojlanishini belgilovchi ichki va tashqi omillar mavjud. 7

5-bosqich. XX asr oxiriga to'g'ri keladi. Bu bosqichda "Kompyuter" texnologiyalari taraqqiy etdi. Ularning asosiy vositasi turli maqsadlarga mo'ljallangan dasturiy vositalarga ega bo'lgan shaxsiy kompyuterlardir. Bu bosqichda kundalik turmush, madaniyat va boshqa sohalarga mo'ljallangan texnik vositalarning o'zgarishi ro'y berdi. Lokal va global kompyuter tarmoqlari ishlatila boshlandi. 7

Axborot texnologiyalari bir necha turlarga bo'linadi: 8

Axborot texnologiyalari bir necha turlarga bo'linadi: 8

Avtomatlashtirilgan ofisning zamonaviy axborot texnologiyalari bu - tashkilot ichidagi va tashqi muhit bilan kommunikatsion jarayonlarni kompyuter tarmoqlari va axborotlar bilan ishlovchi boshqa zamonaviy vositalar asosida tashkil etish va qo'llab-quvvatlashdan iborat. Buning uchun maxsus dasturiy vositalar ham ishlab chiqilgan. Ulardan biri Microsoft Offise dasturlar paketidir. Uning tarkibiga Word matn muharriri, Excel elektron jadvali, Power point taqdimot uchun grafikani tayyorlash dasturi, Microsoft Access ma'lumotlar omborini boshqarish tizimlari kiradi 8

 Biznes sohasi 9

 Biznes sohasi 9

 Masalan: 9

Bank sohasi 10

Bank sohasi 10

Robototexnika sohasi 10

Robototexnika sohasi 10

Ular garchi odam qiyofasida bo'lmasa-da, ko'plab funktsiyalarni (ishlarni) bajara oladilar. Masalan, UzDAEWOOavto O'zbekiston - Koreya qo'shma avtomobil korxonasida turli ishlarni bajaradigan robotlar keng qo'llanilmoqda. 10

Marketing sohasi. 11

Marketing sohasi. 11

MARKETING 11

 Ishlab chiqarish sohasi 11

 Ishlab chiqarish sohasi 11

Zamonaviy axborot texnologiyalari–shaxsiy kompyuterlar va telekommunikasiya vositalaridan foydalanilgan holdagi zamonaviy muloqotni o’rnatuvchi axborot texnologiyasi hisoblanadi 12

Zamonaviy axborot texnologiyalari–shaxsiy kompyuterlar va telekommunikasiya vositalaridan foydalanilgan holdagi zamonaviy muloqotni o’rnatuvchi axborot texnologiyasi hisoblanadi 12

Zamonaviy axborot texnologiyalarining asosiy texnik vositalari sifatida hozirgi kunda kompyuterlar, hisoblash vositalari, audio va video qurilmalar, aloqa vositalari, teletayplar, telefakslar, telekslar, kseroks va boshqalar qo’llaniladi. Zamonaviy axborot texnologiyalarining dasturiy ta’minoti axborot texnologiyalari ishini tashkil qilish va boshqarishni amalga oshiradi. 12

     Zamonaviy axborot texnologiyalaridan ta’lim-tarbiya jarayonida quyidagi shakllarda foydalanish mumkin: 12

     Zamonaviy axborot texnologiyalaridan ta’lim-tarbiya jarayonida quyidagi shakllarda foydalanish mumkin: 12

Darsning borishi. 16

IV.Yangi mavzuni mustahkamlash: O`quvchilar bilan bo`limda o`tilga barcha mavzulani birma bir esga olinadi va tahlil qilinadi. Bo`limda o`tilga she`rlarni eng kim ko`p ayta olishi yuzasidan musobaqa o`tkaziladi.

Darslikda berilgan savollarga o`quvchilar bilan birgalikda javob topiladi:

1. Tarbiyachi Jasurbekdan nimani soYadi?

2. Jasurbekning javobidan nimani tushundingiz?

3. Siz katta bo‘lganingizda kim bo‘lmoqchisiz?

V.O`quvchilarni rag`batlantirish. Darsni yakunlashDarsdagi faol ishtirokiga qarab, o’quvchilar rag’batlantiriladi va dars yakunida

ballar umumlashtirilib yakuniy ballar e’lon qilinadi.

VI. Uyga vazifa: vatan himoyachilari rasmini ishlash


5-vazifa. O‘qishdan 3 chorakdagi darsingiz uchun taqdimot yarating (taqdimotda ob'yekt uchun animatsiyalar, giperhavolalar, boshqaruv tugmalari, joylashtirilgan rasmlar, so'nggi slaydga esa ushbu taqdimotdan foydalangan darsda o'quvchilar bilan fotosuratingiz ilova qilinishi kerak).