Yangiliklar guruhi - eng samarali axborot manbaidir. Axborot olishning eng oddiy usuli uzoqlashgan serverlari bilan fayl almashish. Ma’lumot uzatish protokoli (FTP - File Transfer Protocol) fayllar shaklida saqlanuvchi fayllarni almashishining standart usulini belgilab beradi. Fayllarda Kompyuter ishlay oladigan har qanday axborot bo’lishi mumkin. FTP esa ixtiyoriy fayllarni ko’chirib o’tkazishning standart usulidir. Uzoqlashgan serverlardan fayllarni olish va o’z navbatida uzoqlashgan serverlarga uzatish uchun fayllar berishingiz mumkin.
FTP - server qidiruvchi kataloglar jamoat kutubxonasi kataloglarga o’xshaydi. Bizni qiziqtiradigan mavzuni qidiruvchi katalogni boshlang’ich betlaridan tanlaymiz, so’ngra ko’rib chiqish uchun tavsiya qilingan Web resurslarini qat’iy ro’yxatini olmaguncha, mavzu ichidagi kategoriya ostida tanlaymiz. Hozirda Yahoo qidiruv tizimi dunyo bo’yicha, yirik qidiruv katalogi bo’lib hisoblanadi. U WWW resurslariga taxminan 1 mln. jo’natmani taqdim etadi.
FTP - server. FTR server foydalanuvchilarga quruq fayllar ro’yxatini beradi. Ko’rsatkichlar fayllari (index files) berilgan serverda nima joylashganini tushunishga yordam berishi mumkin. Anonim FTP-sizni qiziq-tirgan fayllarni olishni samarali vositasidir. Minglab FTP serverlar anonim tashqi kirishga yo’l qo’yadi. Standart FTP foydalanuvchidan o’z nomini va parolini aytishni talab qiladi. Anonim kirishni quvvatlovchi server uzoqlashgan foydalanuvchilarga nomini kiritish talabiga javoban annonymous (anonim) so’zini kiritishga ruxsat beradi. Odob va adab qoidalari parol sifatida Internet elektron pochtasidagi manzilingizdan foydalanishingizni talab qiladi. Ko’pchilik anonim FTP - serverlarda sizga ayrim qidiruv vositalari yordam beradi, lekin qidiruv kriteriyasi bo’lib faqatgina fayl nomi hisoblanadi. SHuni yodda tutish kerakki, birgina faylni o’zi har xil joylarda har xil nomlar bilan joylashgan bo’lishi mumkin. SHuning uchun yaxshisi sizni qiziqtirgan mavzuni o’zida tutuvchi FTP - serverni topish, keyin bu serverda qanday fayllar borligini bilish uchun, uning ko’rsatkichlar faylini ko’rib chiqish kerak.
Gopher server. Eng yaxshi Gopher-serverlar o’z foydalanuvchilariga axborotlar mo’lchiligini xavola qiladi. Gopher serverida axborotlar odatda,gi ierarxik (daraxt shaklida) usulda tashkil qilingan. Gopher xizmatining muxim afzalligi shundaki foydalanuvchilar shu serverdagi axborotlarning to’liq ierarxik strukturasini quradilar. Lekin bu afzallik Gopher xizmatining eng katta noqulayligini keltirib chiqaradi. CHunki bunday serverning ishini a’lo darajada tashkil qilish juda murakkabdir. Gopher serverlar olamida sarlavha va kalit so’zlarni qidirish uchun ommabop Veronica dasturi mavjud. Amalda Veronica serveriga yer sharining istalgan joyidan kirish mumkin.
Yahoo-tizimi. Qidiruv tizimi Yahooning boshqa tizimlardan farqi-bu so’rovlardan foydalanmay, qiziqtirgan sohalarni ketma-ket aniqlash va so’rovga kiritilgan jo’natmalar bo’yicha kerakli axborotlarni oson topilishidir (14-rasm).
AQSHda Yahoo eng ommabop tizim bo’lib hisoblanadi, unda axborotlarni qidirish uchun maxsus tayyorlik ko’rilmaydi. Ammo kerakli bo’limlarga jo’natmalar bo’yicha yetarlicha darajada oddiy o’tish, so’rovlarni formatlash qoidalarini bilish kerak. Bu tizim aniq mavzuni Internetda qidirishda foydali bo’lishi mumkin.
13-rasm. Yahoo tizimiga kirish.
Alta Vista tizimi. Alta Vista qidiruv tizimi Digital koorparatsiyasiga taalluqli bo’lib, 1995 yilning oxirida erkin foydalanish uchun ochilgan (15-rasm). Oxirgi paytlarda bu tizimga raqobat bo’layotgan tizimlar bo’lsada, u shu kungacha yetarli darajada ommabop bo’lib kelmoqda. Bu tizim WWW da va shuningdek, yangiliklar guruhida qidirishni ta’minlaydi. Kalit so’zlarini kiritgandan so’ng. Siz topilgan hujjatlar soni va ularni Internetda jo’natmali axborotlar qisqacha referatlarini olasiz.
15-rasm. Alta Vista tizimiga kirish .
Web - sahifalar. WWW xizmatini yaratishda axborotlar gipermatn, sahifalar qismlarini (giperaloqalar) belgilangan holda, sahifalari shaklida tashkil qilingan bo’lib, qo’shimcha ma’lumotlar qaerda ekanini ko’rsatadi.
Web - axborotlarni qidirish Gopher axborotlarni qidirishga o’xshash , Web xizmatining qidiruv vositalari Gopher uchun Veronica dasturiga o’xshash.
Web- qidiruv asboblari - bu maxsus Web sahifa bo’lib, siz ko’rsatgan kalit so’zlar joylashgan Webning boshqa sahifalarini qidiradi. Agar Sizda katalog bo’lsa, (masalan Web Grawler), Web da axborotlarni qidirish. Web ning har xil qismdagi har bir Web sahifani ko’rib chiqishga qaraganda, bir muncha oson. Web Grawler Web ni, uning ko’rsatkichiga yangi sahifalarini kirita berib, faol ko’rib chiqadi. Bunday turdagi qidiruv asboblarni ayrim hollarda qidiruv robotlari deb atashadi. (Search-hot). Yana boshqa qidiruv vositalari ham mavjud. Ulardan eng ko’p tarqalganlarini ko’rib chiqamiz.
* lycos. Lycos Internetda yangi va o’zgargan Web - sahifalarni qidiradi. Bu katta ma’lumot bazasi bo’lib, uning tomonidan topilgan barcha sahifalarining mazmunlarini indekslaydi.
• World Wide Web Worm. Bu Web uchastkalarining yana bir keng ko’rsatkichi bo’lib, Web Grawler kabi qidiradi.
• Yahoo. Yahoo kategoriyalar bo’yicha qidirish uchun Web ning yaxshi bo’limidir. Bu mavzular bo’yicha tartiblashgan Web qatnashchilarining ishonib bo’lmaydigan darajada to’liq to’plamidir.
• Archie. Archie tizimi ma’lum fayl yoki dasturni topishga yordam beradi. Archie ga qidiruv mezonini ko’rsatib, kerakli faylni taqdim qiladigan FTP - serverlar ro’yxatini olasiz.
• Whatis ma’lumot bazasi. Archie dasturi prog buyrug’i bo’yicha berilgan belgilar ketma-ketligidan tuzilgan fayllar nomini qidirayotgan va kerakli FTP serverlar manzilgohini xabarlayotgan paytda, kerakli faylni qidiruvning boshqa imkoniyatlari ham mavjud.
Faylning nomidan har doim ham uning mazmunini aniqlab bo’lmaydi, shuning uchun ko’pchilik hollarda Whatis ma’lumot bazasi orqali aylanib o’tish mumkin. U yerda fayllar nomi FTP-serverlar manzilgohlari bo’yicha emas, mazmunini qisqacha ifodasi bo’yicha guruhlangan holda saqlanadi.
