Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini psixologik-pedagogik o‘rganish

4. Boshlang’ich sinf o'quvchilarining diagnostikasi xususiyatlari
Bolalar maktabga borishi bilan psixologik rivojlanish darajasi bo'yicha individual farqlari sezilarli darajada oshadi. Bu farqlar avvalo bolalarning intellektual, axloqiy, shaxslararo rivojlanishida bir-biridan farq qilishida namoyon bo'ladi . Shuning uchun ular bir xil ko'rsatmalar va psixodiagnostik holatlarga boshqacha munosabatda bo'lishlari mumkin. Maktabga boradigan ba'zi bolalar uchun kattalar psixodiagnostikasi uchun mo'ljallangan testlardan deyarli foydalanish mumkin, rivojlanishi sust bo’lganlar uchun - faqat 4-6 yoshli bolalar uchun mo'ljallangan usullar, ya'ni maktabgacha yoshdagi bolalar uchun mo’ljallangan metodikalarni qo’llash maqsadga muvofiq. Bu, ayniqsa, bolaning atrof-muhitini og'zaki baholash, aks ettirish va turli xil ongli, murakkab baholashlardan foydalanadigan bunday psixodiagnostik usullar uchun to'g'ri keladi.
Shuning uchun, biron psixodiagnostik metodikani boshlang’ich sinf yoshidagi bolalarga qo'llashdan oldin, bola tomonidan erishilgan psixologik rivojlanishning haqiqiy darajasini baholash uchun mazkur metodika intellektual jihatdan mos va juda oddiy emasligiga ishonch hosil qilish kerak.
maktabda o'qishga psixologik tayyorgarligi to'g'risidagi mavjud empirik ma'lumotlar 6-7 yoshdagi bolalarning aksariyat, ya’ni 50% dan 80% hali maktabga va boshlang'ich sinf dasturlarni o'zlashtirishga to’liq tayyor emasliklarini ko'rsatdi.
Ko'pchilik fiziologik yoshida o'rganishga tayyor bo'lib , psixologik rivojlanish nuqtai nazaridan maktabgacha tarbiyachi darajasida. Agar bunday bolaga rivojlangan iroda, ixtiyoriy e'tibor, xotira va bir xil tasavvurni talab qiladigan jiddiy psixologik sinov juda qiyin, printsipial jihatdan unga kirish mumkin bo'lsa, lekin u uchun u vazifani uddalay olmasligi mumkin. Va bu intellektual qobiliyat va moyillikning etishmasligi tufayli emas, balki shaxsiy va psixologik rivojlanishning etarli emasligi tufayli sodir bo'ladi. Agar aksincha, xuddi shu test topshiriqlari bolaga o'ynoqi, tashqi va ichki jozibali shaklda taqdim etilsa, demak, test natijalari boshqacha, yuqoriroq bo'ladi.
3 va 4-sinflardagi bolalarga kelsak, kattalar uchun mo'ljallangan testlar ularning psixodiagnostiklariga ko'proq mos keladi, agar test topshiriqlari ularga taqdim etilishi mumkin bo'lsa. Imkoniyat haqida gap ketganda, bu holda biz ushbu vazifalarning bolalarning qobiliyatlariga mos kelishini anglatadi.
Sinovlarga qiziqish va faol munosabat bilan kuchli motivatsiya mavjud bo'lsa, uning natijalari doimo yuqori bo'ladi. Agar kattalar hali ham biron bir tarzda ongli ravishda, tegishli ixtiyoriy sa'y-harakatlar yordamida, sinov paytida uning xatti-harakatlarini nazorat qila olsalar, unda umuman Boshlang’ich sinf yoshidagi va o'spirinlik yoshdagi bolalar bunga qodir emas.
Psixodiagnostik tadqiqotlar natijalarining ishonchliligiga ishonch hosil qilish uchun ishlatiladigan psixodiagnostik usullarning ilmiy asoslanganligi, ya'ni bir qator talablarga javob berishi kerak.
Ushbu talablar quyidagilardan iborat:
1. Amaliylik - "foydali", "yaroqlilik", "muvofiqlik".
Usulning yaroqliligi uzoq muddatli foydalanish jarayonida tekshiriladi va aniqlanadi.
Yaroqlilik mezonlari :
* Xulq-atvor ko'rsatkichlari - turli xil hayotiy vaziyatlarda sub'ektning reaktsiyalari, harakatlari va xatti-harakatlari.
* Faoliyatning turli turlarida fanning yutuqlari: o'quv, mehnat, ijodiy va boshqalar.
* Har xil nazorat namunalari va topshiriqlarining bajarilishi to'g'risida ma'lumotlar.
* Boshqa usullardan olingan ma'lumotlar, ularning ishonchliligi yoki ushbu usul bilan bog'liqligi ishonchli deb hisoblanadi.
2. Ishonchlilik - ushbu metodikadan foydalangan holda barqaror ko'rsatkichlarni olish imkoniyatini tavsiflaydi.
Psixodiagnostik metodikaning ishonchliligi ikki yo'l bilan o'rnatilishi mumkin:
Ushbu uslub tomonidan olingan natijalarni turli odamlar tomonidan taqqoslash orqali
· Turli xil sharoitlarda bitta metodikadan foydalanib olingan natijalarni taqqoslash orqali.
3. Metodologiyaning bir xilligi - uning yordamida olingan ma'lumotlar aniq va faqat ushbu metodologiya uchun foydalaniladigan mulkdagi o'zgarishlarni aks ettirishi bilan tavsiflanadi.
4. Aniqlik - metodikaning psixodiagnostik tajriba jarayonida yuzaga kelgan baholangan mulkdagi kichik o'zgarishlarga sezgir javob berish qobiliyatini aks ettiradi. Psixodiagnostik uslub qanchalik aniq bo'lsa, uni gradatsiyani baholash va o'lchanadigan sifat soyalarini aniqlash uchun ishlatish mumkin, ammo amaliy psixodiagnostikada har doim ham yuqori darajadagi aniqlik talab qilinmaydi.
Maktab yoshida bola yangi ijtimoiy talablari qabul etishi kerak. Maktabga borish uni oldiga bir qancha vazifalarni qо‘yadi, ularni yechish esa psixojismoniy rivojlanishni yetarlicha yetilganda erishish mumkin. Ushbu yoshda yangi faoliyat shakl rivojlanadi, bu о‘quv faoliyati bо‘lib- u boladan jismoniy kо‘tara olishni hamda aqliy e’tibor talab etadi. U bilin bog‘liq yangi motiv va talablar paydo bо‘ladi. Maktabda о‘qishning boshida bolada quyidagilarni shaklangan bо‘lishi juda muhimdir: jismoniy sog‘lomlik; barcha psixik jarayonlarning yetarlicha darajada rivojlanishi; emotsional-irodaviy yetuklik; kattalar va tengdoshlari bilan muloqot kо‘nikmalarini shakllanganligi; xat-savod, hisob-kitob о‘rganish elementari, atrofdagi olam haqidagi tasavvurlar va bilim zahirasini yetarlicha bо‘lishi; mashg‘ulotlaga qiziqish, bilim olishga bо‘lgan faollik.
Quyida kо‘rsatilganlar asosida maktab ta’limida yangi sifat jarayonlari shakllana boshlaydi. Kichik maktab yoshida psixik yangi bilimlarni olish paydo bо‘ladi, iroda kо‘nikmalarini taqsimlay olish faoliyatini ishlab chiqadi. Bola о‘z harakatlarini nazorat etish qobiliyatlarini egallaydi, ularni rejalashtiradi, shuning uchun faoliyati maqsad sari yо‘nalgan bо‘ladi. О‘qish jarayonida bilish jarayonlarini rivojlanishida yangi psixik kо‘rinishlar kuzatiladi. Diqqatining xajmi kengayadi, uni konsentratsiya hamda taqsimlay olish qobiliyati; tasavvuri shakllanadi, idrok etishi yanada aniq va differensiallashadi. Yangi qiyofada bolani eslash vositalaridan foydalana olish qobiliyatini shakllanishi muhimdir. Tafakkur darajasini о‘sishi natijasida о‘quvchilar ramziy-belgilar faoliyatini egallaydi. Tafakkurni kо‘rgazmali shakllari bilan birgalikda, kichik maktab yoshida bola tasavvurlari asosida yangi fikrlash operatsiyalarini aniq kо‘ruv obyektlarga tayanib ishlab chiqa boshlaydi. Sо‘z katta rol о‘ynay boshlaydi, sо‘z-mantiqiy tafakkur rivojlanadi.
Bularning hammasini maktab yoshidagi bolalarni psixologo-pedagogik tashhis qilishda hisobga olish kerak.