Бошланғич таълим кафедраси

Foydalanilgan adabiyotlar 
1. O‘. O‘sarov tabiatshunoslik asoslari. T.: Mehnat. 2004. 7 b 
2. O‘zbekiston Respubliklasi Konstitutsiyasi ―O‘ZBEKISTON‖ 17 b. 
 
18
[
O‘zbekiston Respubliklasi Konstitutsiyasi ―O‘ZBEKISTON‖ 17 b.]

---

104 
SINFDAN TASHQARI TARBIYAVIY ISHLARNI TASHKIL
ETISHNING AHAMIYATI 
 
Tuzikenova Juldizay Amantaevna,
Nukus davlat pedagogika instituti Boshlang„ich ta‟lim 1-bosqich magistranti 
Azatbaeva Nargiza Adilbaevna, 
Termiz davlat universiteti 1- kurs talabasi
 
 
Hozirgi paytda, fan va madaniyatning eng so‘nggi yutuqlari asosida kelajagimiz 
bo‘lgan yosh avlodni hayotga tayyorlashning samarali shakl va uslublarini izlash 
nihoyatda zarurdir. Tarbiyaviy ishlarni davr talabiga javob beradigan holga keltirish 
uchun tarbiyaning asosi bo‘lgan barcha g‘oyalar qaytadan ko‘rib chiqilishi, asosiy 
e‘tibor bola shaxsiga qaratilishi, yillar davomida to‘plangan ijobiy tajribadan unumli 
foydalanish maqsadida, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 
fevraldagi PF-4947-sonli Farmonida 2017 - 2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini 
rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha ―Xarakatlar strategiyasi‖da 
Ta‘lim va fan sohasini rivojlantirish va Yoshlarga oid davlat siyosatini 
takomillashtirish bandlarida amalga oshirilishi kerak bo‘lgan chora-tadbirlar tarbiya 
sohasida katta ahamiyat kasb etadi.  
Tarbiya faqat o'qituvchilar tarkibi va oilaviy majburiyatlar bilan cheklanmasligi 
kerak. Sinfdan tashqari mashg'ulotlar o‘quvchilar manfaatlariga muvofiq tashkil 
etilishi kerak. «Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar‖ koncepciyasi Xalq 
ta‘limi vazirligi tomonidan 1993yili tasdiqlangan edi. Oliy Majlisning IX sessiyasida 
qabul qilingan ―Ta‘lim to‘g‘risida‖gi va ―Kadrlar tayyorlash milliy dasturi 
to‘g‘risida‖gi Qonunlari, Respublikamizda ma‘naviyatga alohida e‘tibor 
berilayotganidan dalolat beradi. Bolaga ta'sir qiladigan va asosan qo'shimcha ta'lim 
madaniyat, fan, ijodkorlik, harakatlar orqali bo'lishi kerakligini bilishimiz kerak. 
Sinfdan tashqari mashg'ulotlarning mazmuni va tashkil etilishi maktabning 
tarbiyaviy ishlariga bo'ysunishi kerak. Maktabdan tashqari mashg'ulotlar 
samaradorligi faqat doimiy ravishda amalga oshirilganda gina ortadi. 
Sinfdan tashqari ishlar o'quv soatlaridan bir qator farqlarga ega: 
1. O‘quvchilar ixtiyoriy ravishda turli tadbirlarda ishtirok etishni tanlaydilar.
Ularning qiziqishlari va qobiliyatlariga qarab, ular turli to'garaklarga qo'shilishlari va 
maktabdan tashqari vaqtlarda shaxsiy va jamoat tadbirlarida qatnashishlari mumkin;
2. Majburiy dastur bilan bog'liq emas. Uning mazmuni va shakllari 
o‘quvchilarning qiziqishlari va ehtiyojlariga bog'liq; 
3. O‘quvchilarning yosh farqidir. Masalan, turli yoshdagi bolalar maktab 
xorlarida va to'garaklarida qatnashadilar; 
4. Darsdan tashqari mashg'ulotlarda o‘quvchilarga ko'pincha mustaqil ishlar 
beriladi; 
5. Tarbiyaviy ishlarni tashkil etishda ijtimoiy foydali tadbirlarga katta o'rin 
beriladi; 
6. Shakl va usullarning xilma-xilligi. 
Sinfdan tashqari mashg'ulotlarni doimiy ravishda o'zgartirish va yangi usullar 
bilan amalga oshirish kerak. Tarbiyaviy ishning muvaffaqiyatini tarbiyachining 
haqiqiy shaxsiy qiziqishi va sifatli fazilatlarisiz tasavvur etib bo'lmaydi. Agar 

---

105 
o'qituvchi o'z xulq-atvori va muomalasi orqali bolalarga juda yoqimli va samimiy 
munosabatda bo'lishi mumkin bo'lsa, lekin agar u o'qitishdan boshqa hech narsa qila 
oladigan o'qituvchi bo'lsa, bolalar bunday o'qituvchini uzoq vaqt eslay olmaydilar. 
Agar maktabda biron bir o'qituvchi kuylamasa, safarga chiqmasa, raqsga qiziqmasa, 
rasm chizmasa, gullarni o'stirmasa, sportni sevmasa, musiqani his qilmasa, hazil 
tuyg'usiga ega bo'lmasa, tabiat va o'lkashunoslik tarixini o'rganmasa, u o'z 
o'quvchilarini qanday qilib ko'ngil ochishi va tayyorlashi mumkin? Agar 
o'qituvchining ma'naviy dunyosi boy bo'lsa, bolalar ham shunday bo'ladi. 
Bolalarga ta'sir qilishning uchta usuli mavjud. O‘quvchiga turli xil xabarlar 
orqali ta'sir qilish, bolalarning his-tuyg'ulariga bevosita ta'sir qilish, bolalarni turli xil 
qiziqarli tadbirlarga jalb qilish. Agar o'qituvchilar ota-onalar bilan birgalikda har bir 
bolaga qiziqarli va sevimli mashg'ulotlarini o'tkazishlariga imkon beradigan turli 
to'garaklarni tashkil qilsalar, juda yaqshi natiyja berar edi. Shu o‘rinda, ota-onalar 
farzandlarining ehtiyojlarini tushunishlari, oilada munosib va samarali ta'lim muhitini 
yaratish uchun bolalarni tarbiyalashda o'z bilim va ko'nikmalarini doimiy ravishda 
oshirib borishlari kerak. Shuning uchun maktab, sinf o'qituvchisi ota-onalar bilan 
pedagogik ishlarni olib borishi, uning yo'nalishini tashkil qilishi shart. 
So'nggi yillarda pedagogik adabiyotda "ota-ona" tushunchasi paydo bo'ldi.
Uning maqsadi ota-onalarga bolalarni tarbiyalash, o'qitishni tashkil etish bo'yicha 
pedagogik maslahatlar berish va shunga mos ravishda ularning pedagogik bilimlarini 
oshirishdir. Olimlarning fikriga ko'ra, har bir mamlakatda olib borilgan izlanishlarga 
ko'ra, mahalliy pedagogikada ota-onalar farzandlarini tarbiyalashda katta 
qiyinchiliklarga duch kelishmoqda. Shuning uchun ular o'qituvchining maslahati va 
amaliy yordamiga muhtoj. Ular bergan maslahatlar nafaqat oilaviy ahvoli yomon 
ota-onalarga, balki oilaviy tarbiya olgan ota-onalarga ham kerak. Chunki 
jamiyatning jadal rivojlanishi bu yo'nalishda yangi talablarni qo'yadi. Shu sababli, 
bolalarni tarbiyalashda ota-onalar, birinchidan, pedagogik bilimlarni to'plashlari, 
ikkinchidan, o'zlari tarbiyalashlari va rivojlantirishlari kerak. Maktab amaliyotida bu 
ota-onalar bilan o'qituvchilar uchrashuvlarini, ota-onalar yig'ilishlarini tashkil etish, 
ota-onalar qo'mitalarini tashkil etish, ota-onalar faollari bilan ishlash, ota-onalar 
uchun suhbatlar va ma'ruzalarni tashkil qilish, konferentsiyalar o'tkazish orqali 
amalga oshiriladi. 
Xullas, kelajagimiz bo‘lgan farzandlar tarbiyasida nafaqat o‘qituvchi va ota-
onalar gina emas mamlakatimizdagi har bir fuqaro bee‘tibor bo‘lishmasa jamiyatimiz 
farovon, kelajagimiz aniq bo‘lar edi.