Бошланғич таълим кафедраси

Агар бўлмаса илминг, эса буксайр, 
 
Билур болинг бу болинг барчасин ҳайр 
Демоқчиларки, э шошқалоқ инсон, илминг бўлмаса, сеен учун фойда ҳам 
зарар ҳам бирдур. Зеро, сенинг заиф фикринга гуноҳларингнинг барчаси ўзинга 
ҳайрлидай бўлиб кўринади. 
Одам маймун сифат ҳеч нарсани билмайдиган маданиятсиз ҳолда 
яратилмаган. Аллоҳ одамни илмий қилиб яратган. Аллоҳ таборак ва таоло 
Иброҳим аллайҳисалломга:‖Эй Иброҳим, олимман ва олимларни яхши 
кўраман‖ деб мархамат қилганлар. Жоҳиллик одам болаларида кейинчалик 
пайдо бўлган одам кўз, тил ва қалб билан ҳайвонлардан фарқ қилади. Айрим 
ҳайвонларнинг кўзлари пиѐладек келади. Боши ҳам шунга яраша жуда катта 
бўлади. Аммо улар ўқиш ва илм олиш фазилатидан маҳрумлар. Азиз ва жалил 
Аллоҳ маҳлуқларидан инсонларгагина илмни раво кўрди. 
Ҳар қандай бақувват одамнинг кучи бир кун тугайди. Лекин илм мангу 
яшайди. 
Улуғларимиздан Абулқосим Замахшарий айтадилар: 
―Ҳушсифат ва яхши хулқлар билан зийнатланмаган кимсани ипак 
кийимлар зийнатлай олмайди. Ернинг зийнати илм эгалари билан, Кўкнинг 
зийнати юлдузлар биландур. Илм бир тоғ мисолидир. Бу тоғдан ошув кўп 
душвордир, тушув эса осондур. 
Киши эгаллаган илм ѐки ҳунар ҳеч маҳал унга зарар келтирган эмас. 
―Билимдонга бало йўқ‖ деб бежиз айтмаган. 
Тохир Малик ―Одамийлик мулки‖ 203-206 бетлар 
Навоий ҳазратлари бу ҳусусида шундай деганлар: ―Илм ўрганмоқ-
этиқодни мустаҳкамламоқ учундир. Аммо бойлик орттириш учун эмас. 
Соҳоватсиз бой ѐғинсиз булутга ўхшайди. Илмга амал қилмаган олим устига 
китоб ортилган эшакка ўхшайди. 
Илмнинг осонини ўрганиб қийинидан воз кечаман деган киши худди 
ўлжасини тутаолмаса ноумид бўлиб қўл силтайдиган овчига ўхшайди.Чунки у 
ўлжасини тутиш имкони йўқ деб билади. Илм хам шундай.Илм ўрганиш уни 
билмаган кишига қийин билган кишига осон. Чунки илмни йетиб бориладиган 
маьнолари шарх у байон этувчи жумла ва сўзлар қатьий жойлашган. 
Биринчидан, илм-маьно ва моҳияти ѐрқин йўллари очиб берилган бўлиши. 
Иккинчидан, замонавий инсонлар турмуш тарзи мураккабликлари иложи 
борича соддалаштирган бўлиши лозим. 
Учинчидан, илм олиш учун мисоллар, ҳаѐтий воқеалар ўз ифодасини 
топиш лозим. 
Тўртинчидан, илм эгаллаш бўйича зарур йўл-йўриқлар бўлиши. 
Ақли расо ҳеч бўлмагай шошма-шошар 
 
 
Қилган орзу-тилаги бир кун амалга ошар. 

---

402 
Шунинг учун араблар кексалар ақлини мақтаб: ―Кексалар виқор 
дарахтлари, билим ва тажрибага бой кишилар, отган ўқлари мўлжалдан 
адашмацди ва айтган фикрлари ҳато кетмайди. Агар сенда бир ѐмонликни 
кўрсалар ундан қайтарадилар, агар бир яхшиликни кўрсалар, ѐрдам берадилар‖ 
деган. Шунинг учун айтилади: ―Кексалар фикрини олинг, уларда хотира 
қуввати сусайиб борсада, ўз ҳаѐтида ибратли воқеаларга гувох бўлиб, тўғри 
хабарларни эшитишган‖. 
―Мансур ул ҳикомда‖, ―ѐш улғайган сари жисмоний қувват камайиб, 
ақлий қувват ошиб боради‖ дейилган. Яна унда: ―Жохилни фақат ҳаѐт 
тарбиялайди‖ дейилган. Донишмандлардан бири: ―одоб беришга тажриба, 
насихат қилишга кунлар ўтиши кифоядир‖ деганлар. Улуғлардан бири: ― 
Тажриба ақлнинг ойнаси, ғафлат нодонлик мевасидир‖ дейди. 
Донишман айтадиларки ҳар бир ишда мўътадиллик авзалдир.
Бошланғич синф ўқувчиларининг фазилатларини шакллантиришда турли 
хил методлар устида ишлаш мактаб ва ота-оналар билан мунтазам равишда 
яқиндан алоқада бўлиш, буюк мутафаккирларимизниг халқ фалсафасига таяниб 
яратган абарча маънавий неъматларни ўрганиш ва улурни ўқувчилар онгига 
сингдириш жуда ҳам мухимдир.
Хулоса ўрнида шуни айтишимиз мумкинки бошланғич синфларда
ўқувчиларни маънавий қиѐфасини таркиб топтириш ва уни ривожлантириш 
бугунги куннинг долзарб масаслслсридан биридир. Бу борада барчамиз фаол 
иштирок этишимиз ва ўзимиз намуна бўлишимиз жуда ўринлидир.