168
кўникмаси, қўл кўтариш қоидасига амал қилиш, сабр-тоқатли бўлиш ва ўзаро
ҳурмат кабилар.
Дарсни муаммоли тарзда ташкил қилиш учун, биринчи галда ўқувчи баҳс-
мунозара юритишга, фикрларини эркин баѐн этишга, танқидий муносабат
билдиришга, тайѐр бўлиши лозим. Бунинг учун, қўйиладиган муаммоларга
боғлиқ бўлган тушунчалар берилади. Сўнгра муаммога оид аниқлик киритилиб,
маълум хулосалар чиқарилади. Бу жараѐн фикр-мулоҳазаларда ифодаланади.
Мисол тариқасида, бошланғич синф ―Атрофимиздаги олам‖ фанидан 2-
синфда ―Эрта баҳорда ўсимликлар‖ мавзусидаги муаммоли дарсни
келтиришимиз мумкин. Дарс табиат бўйича ўгказилган баҳорги экскурсиядан
кейин ўтказилади. Бунда ўқувчилар кундузи қуѐшнинг баландлиги қандай
ўзгарганлигини, кун узунлигини, кўпайганлигини ва исишнинг ўсимлик ва
ҳайвонот дунѐсига қандай таъсир кўрсатаѐтганлигини кузатганлар.
Кириш сўҳбати давомида ўқувчиларга эрта баҳорда жонли ва жонсиз
табиатда содир бўладиган ўзгаришлар тўғрисида ҳикоя қилиш таклиф
қилинади. Бунда ўқувчилар экскурсия жараѐнида кўрган ўсимликлари, баъзи
ўсимликлар (бойчечак, бинафша, чучмома, лола ва ҳ.к) гуллаѐтганини айтиб
беришади. Бунда ўқитувчи томонидан ―Эрта гулловчи ўсимликлар‖ тушунчаси
киритилади, унинг маъноси очиб берилади, кейин нима учун, нима сабабдан
санаб утилган ўсимликларни эрта гулловчилар деб айтилиши аниқланади.
Бу ўсимликлар болаларга экскурсиядан таниш, шунга кўра ўқитувчи
ўқувчиларни уларнинг фарқига бора олишларини текшириш учун саволлар
беради. Бунинг учун, синф тахтасига ўсимликларнинг номлари: бинафша,
чучмома, бойчечак, лола ва бошқалар ѐзиб қўйилади. Ўқувчилар бу номларни
ўқиб, ўсимликни гербарий ѐки кўргазмали қуролдан кўрсатадилар ва унинг
номини айтадилар. Кейин санаб ўтилган ўсимликларнинг ҳар бирини қараб
чиқиш
ва
таърифлаш
таклиф
қилинади.Ўсимликларнинг
органлари
таққосланганда ўқитувчи муаммоли ўқитиш методидан фойдаланади, нима
учун лола, бойчечак, бинафша, чучмома эрта гуллаганлиги аниқданади.
Бунинг учун, ўқувчилар ўсимликларнинг ташқи тузилишини ўхшашлиги
ва хилма-хиллиги тўғрисида хулосалар чиқаришлари керак. Бу билимлар дарс
жараѐнида янги материални ўрганиш ва қўйилган муаммони бутунлай ҳал
қилиш учун таянч бўлади. Қайд этиш лозимки муаммони ечишда асосий вақтни
амалий иш эгаллайди.
Шундай қилиб, ўқув материалини муаммоли баѐн қилиш, унинг
исботланишини ва зарур миқдордаги билимларнинг онгли узлаштирилишини
таминлайди, уларга буладиган қизиқишни оширади ва болалар тафаккурини
фаоллаштиради. Бу олинган билимларни фақат онгли қилибгина қолмасдан,
балки уларнинг ишончга айланишига ҳам ѐрдам беради. Шунингдек, муаммоли
баѐн қилиш ўқувчиларга узларининг хусусий фаразларини айтиб, улардан
фақат ҳакикатга мувофиқ келадиганларини танлаб олишга имкон беради, яъни
мантиқий фикрлашга ўргатади. Муҳимлиги шундаки, муаммоли баѐн қилиш
ҳиссиѐтли бўлади, шунинг учун ҳам, ўрганишга қизиқишни оширади.
Do'stlaringiz bilan baham: