Бошланғич таълим кафедраси

O‟QUVCHILARNI MEHNAT TA‟LIMIDA
KASB-HUNARGA YO‟NALTIRISHNING O‟ZIGA XOS 
TEXNOLOGIYALARI 
 
Avliyaqulov Tolib Xolmurodovich
TerDU o‟qituvchisi 

O‘zbekiston Respublikasi o‘z mustaqilligiga erishganidan so‘ng ta‘lim sohasida 

amalga oshirilayotgan islohatlar jarayonida asosiy bo‘g‘in hisoblangan umumiy o‘rta 
ta‘lim maktablari faoliyatida o‘quvchilarni hayotga tayyorlash va kasb tanlashga 
yo‘naltirish muhim vazifalardan biri hisoblanadi. 
Umumiy o‘rta ta‘lim maktabi, o‘quvchilarni kasb-hunarga yo‘naltirishning 
mazmuni, omillari hamda tamoyillari ularni o‘quv-tarbiya tizimidagi barcha 
yo‘nalishlar bilan uzviy bog‘lagan bo‘lishi lozim. 
O‘quvchilarni kasb-hunarga yo‘naltirish mehnatning integral jarayonidan iborat 
bo‘lib, bunda ularga fan asoslarini o‘rgatish jarayonida mehnatsevarlikni tarbiyalash 
va politexnik ta‘lim berish asosida mehnat ta‘limi va tarbiyasini, tajriba orttirish 
bilan bog‘liq ijodiy va ijtimoiy foydali ishlab chiqarish mehnatini amalga oshirish 
tushuniladi. Ushbu jarayonlarda kasb-hunarga yo‘naltirish bilan mehnat tayyorgarligi 
orasida bog‘liqlik umumiy tarzda dialektik xarakterga ega bo‘lib, ular orasidagi yangi 
iqtisodiy munosabatlarni ifodalaydi va tarkibiy qismlarga xos huquqiy asoslarni aks 
ettiradi. 
O‘quvchilarni kasb-hunarga yo‘naltirish o‘qituvchi rahbarligida o‘quvchilar 
tomonidan bajariladigan aqliy va jismoniy harakat jarayonlaridan iborat bo‘lib, 
buning natijasida ular mehnat predmetlari, vosita va jarayonlari haqidagi bilimlarni 
hamda ma‘lum sohadagi ishlab chiqarish mehnati va kasbga yo‘naltirish amaliy 
ko‘nikma va malakalarini egallaydilar, ongli ravishda kasb tanlashga hamda jamiyat 
va shaxs farovonligi yo‘lida mehnat faoliyatiga tezda qo‘shilishlariga imkon beruvchi 
shaxsiy sifatlari hamda tafakkurlarini rivojlantiradilar. Yangi iqtisodiy munosabatlar 
kasb-hunarga yo‘naltirishning yangicha munosabati sharoitida mehnat ko‘nikmalari 
va malakalarini maqsadli shakllantirishdan iborat bo‘lib, ongli va har tomonlama 
rivojlangan fuqoroni tarbiyalashning tarkibiy qismi hisoblanadi. 
O‘quvchilarning kasb-hunarga yo‘llash ishlarining maqsadli mehnat ta‘limining 
maqsad va vazifalari bilan uyg‘unlikda namoyon bo‘ladi. 
Kasbga yo‘naltirishdan asosiy maqsad o‘sib kelayotgan yosh avlodni ongli va 
mustaqil ravishda kasb tanlashga tayyorlashdan iborat bo‘lib, bu jarayon shaxsning 
bo‘lg‘usi kasbiy faoliyat sub‘ekti sifatida shakllanishini nazarda tutadi hamda uning 
bozor iqtisodiyoti munosabatlariga moslashib borishiga ko‘maklashadi. 

---

238 
Shu munosabat bilan o‘quvchilarga ilm-fan asoslarining mustahkam bilimlarini 
singdirish, ularda yuksak onglilikni tarbiyalash, umuminsoniy qadriyatni 
shakllantirish, yosh avlodni turmushga va mehnatga, ijtimoiy zarur kasblarni ongli 
ravishda tanlashga tayyorlash mehnat ta‘lim va tarbiyasining vazifalaridir. 
Hozirgi vaqtda ijtimoiy va ilmiy texnikaviy taraqqiyot sharoitida maktab 
o‘quvchilarini kasb va hunarga yo‘naltirishning muhimligi ancha oshdi. 
O‘quvchilarni to‘g‘ri va erkin kasb tanlashga yo‘naltirish bugungi kunning dolzarb 
vazifalardan biridir. To‘g‘ri kasb tanlash insonning kelajagini hayot tarzini 
belgilashda katta ahamiyat ega. Har bir shaxs kasbni o‘z qiziqishi, qobiliyati va 
ijtimoiy muhit nuqtai nazaridan tanlaydi. 
O‘quvchilarni kasb-hunarga yo‘naltirish ishlarini olib borishda ―Kasb o‘zi 
nima?‖ degan savol tug‘iladi. Kasb to‘g‘risida bir qancha ta‘riflar berilgan. 

Kasb bu – insonga ma‘lum bir talablar qo‘yuvchi faoliyat turidir. 

Kasb – insonni jamiyat tomonidan tan olinishidir. 

Kasb – tiriklik va tirikchilik manbai. 
O‘quvchilarni kasb tanlashga yo‘naltirishning asosiy yosh bosqichlari 
mazmunini quyidagilardan iborat: 
1. Maktabgacha ta‘lim yoshidagi - I-bosqich 
2. Boshlang‘ich kichik yoshdagi (1-4 sinflar) – II – bosqich 
3. O‘rta yoshdagi (5-7 sinflar) - III - bosqich 
4. Katta yoshdagi (8-9 sinflar) – IV - bosqich