Бошқарувда низоли вазиятлар режа

БОШҚАРУВДА НИЗОЛИ ВАЗИЯТЛАР Режа:

• Низо, уларнинг келиб чиқиш сабаблари.
• Низо турлари.
• Низо оқибатлари.
• Низони бошқариш усуллари.

НИЗО (лотинча “conflictus” – тўқнашиш)– бу ўзаро келишмовчилик ёки қарама-қаршилик, душманлик, адоват орқасида туғилган ҳолат, муносабат, нифоқ. НИЗО – қадриятлар учун, муайян мақом, ҳокимият, ресурслар учун кураш олиб боришдан иборат бўлиб, ундан кўзда тутилган мақсад рақибини бетараф қилиб қўйиш, унга зарба бериш ёки уни йўқ қилишдир. БОШҚАРИШ ЖАРАЁНИДА НИЗО – бу раҳбар, ишчи ва бошқа ходимлар ўртасида муайян масалаларни ҳал қилишда томонларнинг бир-бири билан бир ечимга кела олмаганлиги туфайли вужудга келадиган вазиятдир.

ИХТИЛОФНИНГ ЎЗИГА ХОС БЕЛГИЛАРИ

• Нима билан тугашининг ноаниқлиги;
• Мақсадларнинг фарқланиши;
• Ҳар бир томон хатти-ҳаракатининг турлича эканлиги.

НИЗО СУБЪЕКТЛАРИ - низоли муносабатларнинг қатнашчилари (шахслар, гуруҳлар, ташкилотлар). НИЗО ОБЪЕКТЛАРИ – ихтилофчи томонлар даъво қилаётган, уларга қарама-қаршилик, баҳсга сабаб бўлаётган нарса.

НИЗО САБАБЛАРИ

• Ресурсларни тақсимлашдаги адолатсизлик;
• Вазифаларнинг ўзаро боғлиқлиги;
• Мақсадлардаги ҳар хиллик;
• Эркинлик, мустақиллик ва ўз қадрини билишдаги ҳар хиллик;
• Манманлик, қайсарлик;
• Коммуникация – ўзаро алоқанинг қониқарсизлиги;
• Меҳнатни ташкил қилишдаги камчиликлар;
• Ёмон меҳнат шароитлари;
• Меҳнат ҳақидаги қонунларнинг бузилиши;
• Раҳбарликнинг қониқарсиз савияси;
• Ўзаро муносабатлар маданиятининг паст савияси.

НИЗО ТУРЛАРИ

• Ички шахсий низо;
• Шахслараро низо;
• Шахс ва гурух ўртасидаги низо;
• Гуруҳлараро низо;
• Ошкора (очиқ) ва яширин низо;
• Вертикал ва горизонтал низо;
• Объектив ва субъектив низо;
• Конструктив ва деструктив низо;

НИЗО ОҚИБАТЛАРИ

Функционал (ижобий) оқибатлари	Дисфункционал (салбий) оқибатлари
Низодаги томонлар ўртасидаги кескинликнинг юмшатилиш	Низода иштирок этиш учун катта эхтирослар, моддий харажатлар
Мухолиф ҳақида янги маълумотлар олиш, уларнинг имкониятларини чамалаб кўриш	Ходимларнинг ишдан бўшатилиши, интизомнинг пасайиши, ижтимоий-руҳий муҳитнинг ёмонлашуви
Ташқи душманга қарши курашиш учун жамоанинг жапслашуви	Мағлуб томон тўғрисида душман деган тасаввурнинг пайдо бўлиши
Ўзгаришлар ва ривожланишга рағбат	Ишга зарар етказган ҳолда низоли жараён билан хаддан ташқари банд бўлиш
Ходимлардаги бўйсинувчанлик туйғусининг барҳам топиши	Низо якунлангач, ходимларнинг бир қисми ўртасида ҳамкорлик даражасининг камайиши

НИЗОНИ ҲАЛ ҚИЛИШ – низони вужудга келтирган сабабларни тўлиқ ёки қисман барҳам топтириш, ёки қатнашчилари мақсадларининг ўзгаришидир. НИЗОЛАРНИ БОШҚАРИШ – бу низони вужудга келтирган сабабларга барҳам бериш (камайтириш) соҳасида аниқ мақсадли таъсир кўрсатиш ёки низо қатнашчилари хулқ-атворини ўзгартиришга қаратилган таъсир кўрсатишдир.

НИЗОЛАРНИ БОШҚАРИШ УСУЛЛАРИ

• Ички шахсий, яъни алоҳида шахсга таъсир кўрсатиш усуллари;
• Таркибий, яъни ташкилий низоларни барҳам топтириш усуллари;
• Шахслараро усуллар ёки низодаги хулқ-атвор услуби;
• Музокаралар;
• Агрессив жавоб ҳаракатлари

ШАХСГА ДОИР ИЧКИ УСУЛЛАР – ўзининг хулқ-атворини тўғри ташкил эта билишдан, ўз нуқтаи назарини айтишдан ва бошқа киши томонидан ҳимоя жавобини қўзғамасликдан иборатдир. “Мен-мулоҳаза” усули – муайян предмет бўйича ўз муносабатингизни бошқа шахсга уни айбламасдан ва талаб қўймасдан билдириш усули.

ТАРКИБИЙ УСУЛЛАР – яъни ваколатларнинг нотўғри тақсимланиши, меҳнатни нотўғри ташкил этиш, нотўғри рағбатлантириш тизими туфайли вужудга келадиган асосий ташкилий низоларга таъсир кўрсатиш усулларидир. ТАРКИБИЙ УСУЛЛАР: • ишга бўлган талабни тушунтириш; • мувофиқлаштириш ва интеграциялаш; • умумташкилий комплекс мақсадлар; • мукофатлашнинг таркибий тизимини такомиллаштириш.

ШАХСЛАРАРО УСУЛЛАР • мослашиш, ён берувчанлик; • бош тортиш (қочиш, узоқлашиш); • қарши курашиш, рақобат; • хамкорлик; • муросага келиш.

МУЗОКАРАЛАР – низоларни ҳал қилиш воситаси сифатида тактик усулларнинг мажмуидан иборат бўлиб, қарама-қарши томонларнинг ўзаро мақбул ечимга келишларига қаратишдир.