Bosh miyaning anatomiyasi va patologiyasi

 1.2. Bosh miya katta yarim sharlar po’stlog’i 

Bosh  miya  katta  yarim  sharlarining  kulrang  moddasi  bosh  miyaning 

yuza  qismida  joylashgan  bo’lib,  u  miya  po’stlog’i  deb  nomlanadi.  Miya 

po’stlog’i nerv hujayralari tanasinig to’plamidan tuzilgan., 2 – 4 mm qalinlikda 

bo’ladi.  Miya  po’stlog’i  bosh  miya  katta  yarim  sharlari  egatchalari  ichiga  ham  

o’tib, 2200 mm² yuzani hosil qiladi. Bu yuzaning  ⅔ qismi egatcha hisobiga hosil 

bo’ladi,  ⅓ qismi erkin yuza hisoblanadi. 

Bosh  miyaning  katta  yarim  sharlar  po’stlog’i  filogenetik  jihatdan 

uning  eng  so’nggi  qismi  hisoblanadi.  Po’stloq  hujayralarida  tashqi  va  ichki 

ta’sirni  qabul  qilish,  analiz  qilash,  sintezqilish  protsesslari  va  unga  javob 

reaksiyasi  hosil  bo’ladi.  Miya  po’stlog’ida  hosil  bo’lgan  impulslar  ixtiyoriy 

harakatlarni vujudga keltiradi.  

Miya  po’stlog’idagi  hujayralar  joylashishi  va  shakliga  qarab  6  qavat, 

ba’zi qismlarda undan ham ko’p (ensa 9 qavat) bo’ladi. Eng ustki birinchi qavat 

molekulyar  qavat  deyilib,  u  mayda  neyrogliya  hujayralari  va  boshqa  qavatda 

joylashgan nerv hujayralari o’simtasidan iborat. Ikkinchi qavat tashqi donachali 

qavat  deyilib,  u  zich  joylashgan  yumaloq  va  ko’p  burchakli  mayda  nerv 

hujayralaridan  tuzilgan.  Uchinichi  piramidasimon    qavati  turli  hajmdagi 

piramidasimon  hujayralardan  tashkil  topgan.  To’rtinchi  qavat  donador  ikki 

qavat  bo’lib  mayda  hujayralardan  tashkil  topgan.  Beshinchi  tugunli  qavat 

bo’lib,  unda  yirik  piramidasimon  hujayralar  joylashgan.  Miya  po’stlog’ining 

ba’zi  qismlari  juda  yirik  nerv  hujayralardan  tashkil  topgan.  Oltinchi  qavati 

duksimon  va  piramidasimon  hujayralardan  iborat  bo’lib,  har  xil  shakldagi 

hujayralar  qavati  deyiladi.  Ba’zan  bu  qavat  ikkiga,  ya’ni  duksimon  va 

---

 

12 

piramidasimon  qavatga  bo’lib  o’rganiladi.  Miya  po’stlog’ining  hidlash  qismida 

hujayralar besh qavat bo’ladi. 

Ba’zi  mualliflar  ma’lumotiga  ko’ra,  miya  po’stlog’i  hujyralarining 

umumiy  soni  taxminian  14  mlrd  ga  yetadi.  Piramidasimon  hujayralar  harakat 

hujayralari  bo’lib,uzun  o’simtalari  –  aksonlarimuskullarga  impuls  o’tkazadi. 

Yulduzsimon  hujayralar  esda  saqlash  nerv  protsesslarining  almashinishida 

ishtirok etadi. Duksimon hujayralar  po’stloq ichiga qochuvchi sistemalar bilan 

bog’laydi.  Miya  po’stlog’ining  yuqori  qavatlarida  uzun  o’simtali  hujayralar 

bo’lib,  ular  miya  yarim  sharlarining  oq  moddali  qismiga  o’tib,  miya 

po’stlog’ining turli qismlarida va miya yarim sharlaridagi markazlarni bir – biri 

bilan  bog’laydi.  Katta  o’simtalihujyralar  miya  po’stlog’idagi  markazlarni  bir  – 

biri  bilan  bog’laydi.  Shunday  qilib,  odam  bosh  miya  po’stlog’i  tuzilishining 

hayvonlar  bosh  miya  po’stlog’iga  qaraganda  takomillashganligi,  murakkabligi 

mayda  o’simtali  hujayralarining  kop’ligiga,  miya  po’stlog’i  hajmining 

kattaligiga,  turli  markazlarni  bo’g’lovchi  assotsiativ  nerv  hujayralarining 

rivojlanganligiga bo’g’liq.