Book · October 021 citations reads 555 authors

OʻSIMLIK KASALLIKLARINING ASOSIY BELGILARI 
 
Mashg‘ulot maqsadi
oʻsimliklarda uchraydigan fitopotologik 
kasalliklarni, 
belgilarini 
farqlash. 
Bu 
kasalliklarni 
keltirib 
chiqaruvchi zamburugʻ, bakteriya, mikoplazma va viruslar haqida 
ma’lumotga ega boʻlish. Yuqumli va yuqumsiz kasalliklarni 
sabablarini oʻrganishdan iborat. 
Mashg‘ulot 
mazmuni.
 
O‘simliklarda 
viruslar 
va 
mikroplazmalar qo‘zg‘atadigan kasalliklarning umumiy tavsifi. 
Viruslar haqida taʻlimotning asoschisi rus olimi D.I.Ivanovskiy 
hisoblanadi. O‘simliklarda filtrlanuvchi viruslar kasallikni keltirib 
chiqaradi. 
Fitopatogen viruslar tirik organizmga xos xususiyatga egadir. 
Viruslar kimyoviy tarkibiga ko‘ra oqsil va nuklein kislotalardan 
iboratdir. Viruslar tirik xujayrada ko‘payadi. 
Fitopotogen viruslar zararlangan o‘simliklarning xujayrasida 
kristallar hosil qiladi. Viruslar hosil qiladigan kristallarni birinchi 
bo‘lib 1902 yili D.I.Ivanovskiy tomonidan topilgan. 
Viruslarning shakli juda ham turli tumandir (tayoqsimon, 
ipsimon, yumaloq), ularni faqat elektiron mikroskop orqali ko‘rish 
mumkin. 
Fitopotogen viruslar (virionlar) oqsil qobig‘i (kapsula) bilan 
oʻralgan nuklein kislotaning bir yoki ikkita ipchasidan iborat. 
Ko‘pchilik fitopatogen viruslar ichida esa DNK 
(
dezoksiribonulein 
kislota
)
mavjud. Viruslar faqat nuklein kislotadan iborat bo‘lib, 
kapsulaga ega bo‘lmasa viroidlar deyiladi. Viruslarning shakli va 
nanometrlardan o‘lchanadi. 
Viruslarning hayotiy faoliyati xoʻjayin o‘simlikning hujayrasi 
bilan chambarchas bog‘langandir va ular faqat shu hujayra ichida 
ko‘payadi. Viruslar ko‘pincha bir o‘simlikdan ikkinchi o‘simlikka 
soʻruvchi hasharotlar orqali o‘tadi. 
Shuni taʻkidlash kerakki, ilgari viruslar keltirib chiqaradigan 
kasalliklarning (sarg‘ayish va supurgilarning hosil bo‘lishi) hozirda 
mikoplazmalar keltirib chiqarishi aniqlanilgan (V. Doy va boshqalar, 
1967, K. Maramorom, 1968 va boshqalar). 

---

12
Mikoplazmalar yumaloq, ellipsimon yoki ma’lum shaklsiz 
bo‘lib, ularning diametri 26 – 1000 NM, membrana bilan o‘ralgan, 
lekin hujayra qobig‘i yo‘q. Mikoplazmalar, viruslarga nisbatan 
murakkabroq tuzilishga egadir. Ularning tarkibida 2 xil nuklein 
kislota – DNK va RNK bor. Mikoplazmalar zararlangan o‘simlikning 
floemasida (tursimon nay, floema – parinximasi, yo‘ldosh hujayra) 
hujayrasining sitoplazmasida kuzatiladi. Bu mikroorganizmlar sog‘ 
o‘simlikka sikadka hashorati, zarpechak orqali hamda payvandlash 
davrida o‘tishi mumkin. Hozirgi vaqtda 60 ga yaqin ekinlarda 
mikoplazmalar 
keltirib 
chiqaradigan 
kasalliklar 
ma’lum. 
Mikoplazmalar keltirib chiqaradigan kasalliklarni aniqlashning 
asosiy usuli elektron mikroskop yordamida kuzatish hisoblanadi. 
Mikoplazmalar viruslardan farqli ravishda sunʻiy oziqa muhitlarida 
rivojlanadi. 
Tetratsiklin guruhiga mansub bo‘lgan antibiotiklarning 
mikoplazmalarga ta’siri juda sezilarli. Ularni kasallikka qarshi 
qo‘llanilganda o‘simlik ma’lum miqdorda ayrim holda butunlay 
sog‘ayib ketadi. Bunday holat mikoplazma keltirib chiqargan 
kasalliklarni aniqlashda ham foydalanishi mumkin. Oxirgi vaqtda 
o‘simliklarda 
mikoplazmalardan 
tashqari, 
rikketsiya 
va 
spiroplazmalarga yaqin bo‘lgan organizmlar ham kuzatilgan.