Book · November 019 citations reads 2,471 authors

 
emas, balki bir 
nechta
 
pedagogik  vazifalar  qo‘yadi  va  ularni  faoliyati  mobaynida  pedagogik 
vaziyatlarga,  jumladan,  pedagogik  vazifalarning  qo‘yilishi  va  hal  qilinishi 
sharoitlari
 
va  boshqalarga  bog‘liq  ravishda  tuzatib  boradi.  Bunday  vaziyatlar 
rejali  (masalan,  muammoli  dars,  tarbiyaviy  tadbir)  va  tasodifiy  (tarbiyasi  qiyin 
o‘smirnnng  qo‘qqisdan  namoyon  bo‘ladigan  xulqi)  bo‘lishi  mumkin.  Mohir 
o‘qituvchi  pedagogik  vaziyatni  to‘la  boshqarishga  intiladi  va  ayni  shu  vaqtning 
o‘zida  bolalarning  tashabbusiga  keng  yo‘l  ochadi.  Zaruriyat,  tug‘ilganda  u  har 
qanday  kutilmaganda  yuz  berishi  mumkin  bo‘lgan  vaziyatlarni  pedagogik 
vaziyatga aylantira oladi.  
O‘qituvchining faoliyati quyidagilarda  o‘z ifodasini topadi:  
-
 
o‘z-o‘zini  rivojlantirish; 
-
 
o‘quv faoliyatini  ilg‘or   texnologiyalar   asosida   qurish; 
-
 
o‘qituvchi va o‘quvchilar  o‘rtasida  o‘zaro  hamkorlikning  qaror topishiga 
zamin yaratish; 

---

313 
 
-  o‘quv  faoliyatining    o‘quvchilar  ichki  motivga  asoslangan  izlanuvchanlik 
yo‘nalishining kasb etishini ta'minlash va boshqalar. 
Pedagogik  faoliyat  o‘quvchilarga  uch  xil  pedagogik  ta'sir  ko‘rsatishni 
nazarda tutadi: 
nimani o‘qitish, kimni
 
o‘qitish va qanday o‘qitish?
. Demak, mohir 
o‘qituvchi o‘quv predmetidan material tanlash va uni guruhlarga ajratish uquvini 
oshirishi; o‘quvchilarning mavjud imkoniyatlari, ta'limning umumiy maqsadlarini 
amalga  oshirib,  o‘quvchilarga  ta'sir  ko‘rsatishning  shakl,  usul  va  metodlarini 
oqilona  tanlashi  va  qo‘llashi  lozim.    Tabiiyki,  o‘qituvchi  o‘zining  shaxsiy 
faoliyatini o‘zi tahlil qilib boradi.  Ish davomida o‘quvchilar va o‘zining shaxsiy 
mehnati va sarflangan vaqtini hisobga olish, ishdagi kemtik joylarni ko‘ra bilish 
va  ularni  bartaraf  etish  yo‘llarini  tanlash,  o‘z  tajribasini  va  hamkasblarining 
ishlarini  tahlil  qilish  o‘ta  muhim.  Agar  pedagogik  faoliyatning  barcha  sanab 
o‘tilgan tarkibiy qismlari mavjud bo‘lsa, u holda uni psixologik jihatdan to‘la va 
yetuk, deb hisoblash mumkin.  
Faoliyat    jarayonida    inson    shaxsining      har    tomonlama    yaxlit  
rivojlanishi,    tevarak-atrof,    olamga    munosabati    shakllanadi.    Inson    faoliyati  
maqsadga  muvofiq  amalga  oshishi  uchun  uni  to‘g‘ri  tashkil etish  va  oqilona  
yo‘naltirish    lozim.      Lekin    ko‘p    hollarda    shaxsning    rivojlanishi  
imkoniyatlaridan    foydalanilmaydi,    tarbiyalanuvchilar    ko‘pincha    ijtimoiy  
mehnat,    bilish    faoliyatini      faol    tashkil  eta  olmaydilar,    hayotda    sust  harakat 
qiladilar. 
O‘quvchilar    faoliyatining    asosiy    turlariga      o‘yin,    o‘qish,    mehnatni  
kiritgan  holda  uning  asosiy   yo‘nalishlari  -  ijtimoiy,  sport,  badiiy,  texnik,  
hunarmandchilik,  emotsional faoliyatlariga  ajratish  mumkin.   
Faoliyat      faol  va    passiv  bo‘ladi,    faqat    faol    faoliyat    o‘qituvchi  va 
o‘quvchi  shaxsining    barcha    imkoniyatlarini    ruyobga    chiqarishga    yordam  
beradi.  Bunday  faoliyat  insonda  qoniqish  hosil  qiladi,  inson  kuch-quvvatga  
to‘ladi. 

---

314 
 
O‘qishda  faollik  ijtimoiy  tajribalarni  tezroq o‘rganib,  anglab  olishga,  
kommunikativ  qobiliyatini  rivojlantirishga,  o‘zini  o‘rab  turgan  atrof-olamga  
munosabatini    shakllantirishga    olib    keladi.      Bilish    faolligi    esa    bolaning  
intellektual  rivojlanishini  ta'minlaydi.   
O‘qituvchi mehnatida  faollik  shaxsning  ma'naviy-axloqiy  shakllanishga  
undaydi,    uni    yanada    muvaqqiyatli    mehnat    qilishga    yo‘llaydi.  
Rivojlanayotgan shaxsni   doimiy    faollikka   undash  ancha   murakkab   va   qiyin 
kechadi.   Zero,    o‘quvchining  turli   yoshida  uning  faoliyati  o‘zgarib  boradi.  
Shuning  uchun   bu  borada  maktabdagi  ommaviy  tadbirlar  bilan  birga  har  
bir  o‘quvchining  invidual    va    yosh    xususiyatlarini    hisobga    oladigan    ishlar  
amalga  oshirilishi  maqsadga  muvofiq.   
Pedagogik  faoliyat  davomida  pedagogik  vazifa  (pedagogik  maqsad)larni 
qo‘yish  va  uni  o‘zgartirish,  pedagogik  vaziyatlarni  taqqoslash  va 
klassifikatsiyalash,  qaror  qabul  qilish,  pedagogik  tafakkur  va  pedagogik 
intuitsiya),  tahlil  etish,  baholash,  o‘zini  o‘zi  tuzatish  (pedagogik  refleksiya)  va 
boshqalar kabi muhim kasbiy sifatlar mujassamlanadi. 
      Shaxsning  rivojlanishi    bevosita  uning    faoliyatida    ro‘y  beradagan  
o‘zgarishlar,    motivlar,    maqsadlar,    yangi  vositalarni    qo‘llash,  usullar    hamda  
faoliyat    dasturi  bilan    bog‘liq    holda    kechadi.  Turli  pedagogik      o‘zgarishlar 
asosida   o‘qituvchi faoliyatining  faolligi shakllanadi.    Faoliyat    pedagogikada  
psixologik  qonuniyatlarga        tayangan  holda        turli    shakl    va  metodlar    orqali,  
maxsus  didaktik  tomoyillarni   qo‘llash  asosida  tashkil etiladi. Agar o‘quvchi   
faoliyati  o‘quv  jarayonida bilimlarni  o‘rganish,  malaka  va ko‘nikmalar  hosil  
qilish  asosida  tashkil qilinsa, o‘qituvchi faoliyati  pedagogik  vazifalarni quyish,  
maqsadga  erishish,    faoliyat    predmeti,    vositalarini  aniqlash,    ularni  bajarish 
usullarini  oqilona  tanlash,  o‘quvchi  faoliyatini  boshqarish,  o‘zaro  hamkorlikka 
asoslangan ta'lim-tarbiyani tashkil qilish  natijasida amalga  oshadi.  
Ta'limda    faoliyat  va    uni    boshqarishga      yangicha    yondashuv    talab 
etiladi,  didaktik  tomoyillar    yangi  mazmun    kasb  etadi    va  o‘qitish   

---

315 
 
texnologiyasini    o‘zgartiradi.    An'anaviy    didaktikada      buni    amalga    oshirib 
bo‘lmaydi.  “O‘quv faoliyati”, “aqliy  faoliyat”   hozirgi  davr  pedagogikasining   
eng    muhim    konsepsiyasi    sifatida      maydonga    chiqmoqda.    Uning  asoschilari  
L.S.Vigotskiy,    A.N.Leontev,  S.L.Rubinshteyn,  D.B.El'konin,    V.V.Davidov,  
P.Ya.Galperinlar    pedagogik-psixologiyada    ta'limga    faoliyatli    yondashuv  
nazariyasini  yaratdilar. 
41
   
 
Faoliyatning  asosiy    psixologik    nazariyasi    va      ta'limga    faoliyatli  
yondashuv  quyidagi   g‘oyalar  va  tamoyillarni   o‘zida  qamrab  oladi: 
1.
 
Faoliyatga  metodologik  asos bir  tomondan  ob'ektiv  dunyo, ikkinchi  
tomondan    miyaga    ruhiyatning    ta'siri    natijasida    vujudga    keladi. 
(A.N.Leontev). 
1.
 
 Ruhiy  ta'sirning faollik kasb etishi  – bu  sub'ektning  ehtiyoji asosida  
amalga oshadi (E.G‘oziev). 
1.
 
Moddiy  dunyoda  sub'ektni  faoliyatga  yo‘naltirish,  faoliyatning o‘zi 
ham  ijtimoiy  munosabatlarda  tarkib  topadi (L.S.Vigotskiy). 
1.
 
Inson  faoliyati ruhiyatining  ijtimoiy   tarixiy tabiatiga  bog‘liq  bo‘lib, 
bu  jarayon ijtimoiy  hayotning  o‘zida amalga oshadi(D.B.Elkonin). 
1.
 
Inson    faoliyatida    ruhiyat      ichki    faoliyat    sifatida    namoyon  bo‘ladi 
(P.Ya. Galperin). 
Mazkur    metodologik    asoslar    o‘quvchilarga    nimani    o‘rganish    bilan  
birga  qanday  o‘rgatishni  ham tavsiya  etadi.   
Ta'lim    jarayoni  o‘quvchilar    faoliyatini    tizimli    tashkil    etishni    taqozo 
etadi (-rasm).  Ta'limning   barcha  tarkibiy   qismlari uning   o‘quvchi  faoliyatini  
tizimli  tashkil  etish-    bu    ta'lim    maqsadi,    mazmuni,    shakllari,    metodlari,  
vositalari,  ta'lim mahsuli,   bilim,  ko‘nikma  va  malakalarning  o‘zaro aloqasida  
amalga oshadi. 
Faoliyatning    rivojlanishi    ta'limda      ma'lum    didaktik    prinsiplar  asosida  
yuzaga  keladi.  Bular  ilmiylik,  uzviylik, tizimlilik,  qulaylik,  ta'limda  faollik,  
                                                           
41
 Рубинштейн С.Л. “Основы общей психологии”- Москва: Знание, 2003 -106 с. 

---

316 
 
onglilik    kabilardan    iborat  bo‘lib,  ta'lim    tizimidagi    nuqsonlarni  bartaraf    etib,  
unda  o‘zgarishlar  qilishni  taqoza etadi.