|
1961 йилдаги Гиёҳвандлик воситалари тўғрисидаги Ягона Конвенция:
ягона шартнома, ягона назорат қилиш механизми
1964 йилнинг 13 декабрида кучга кирган 1961 йилдаги Конвенция ва
кейинчалик унинг матнига, 1961 йилдаги гиёҳвандлик воситалари
тўғрисидаги Ягона Конвенцияга тузатишлар киритиш тўғрисида 1972
йилдаги Баённомага мувофиқ киритилган тузатишлар гиёҳвандлик
воситаларини назорат қилишга доир халқаро фаолият тарихида катта ютуқ
бўлиб ҳисобланади. 1961 йилдаги Конвенция содда ва самарали хужжат деб
тан олинди ва кейинчалик кенг эътирофга эга бўлди.
1961 йилдаги Конвенцияни ишлаб чиқишда Бирлашган Миллатлар
Ташкилоти олдида учта вазифа турар эди:
ушбу сохада барча амал қилаётган кўптомонлама шартномаларни коди-
фикация қилишдан иборат бўлган асосий вазифа муваффақиятли ҳал
қилинди;
шунингдек, янги шартномада назорат қилиш механизмини соддалаштириш
ва рационаллаштиришга эришилди, бу эса халқаро хамжамият саъй-
ҳаракатларининг самарадорлигини ошириш йулида яна бир муҳим қадам
бўлди. Доимий марказий қўмита ва гиёҳвандлик воситалари бўйича назорат
325
органи ягона унификацияланган орган Халқаро гиёҳвандлик воситаларини
назорат қилиш Қўмитасига ўзгартирилди. 1961 йилдаги Конвенция
қоидаларига мувофиқ бошқа маъмурий функциялар бирлаштирилди,
соддалаштирилди ва кенгайтирилди;
Конвенциянинг учинчи вазифаси амал қилаётган назорат тизимларини
кенгайтириш ва уларни гиёҳвандлик воситалари учун хом ашё сифатида
ўстирилаётган ўсимликларни етиштиришга жорий этишдан иборат эди. 1961
йилдаги Конвенция қоидаларига мувофиқ аввалгидек опиум ишлаб
чиқарилиши устидан қаттиқ назорат қилиш амалга оширилмокда, кокаин
бутаси ва каннабис эса етиштирилиши халқаро назорат остида бўлган
ўсимликлар рўйхатига киритилган. Шунингдек, 1961 йилдаги Конвенцияда
унинг қоидаларини қўллаш мақсадида, махсус миллий бошқарувни ташкил
этиш назарда тутилган. Конвенцияда иштирок этувчи давлатларга таркибида
гиёҳвандлик
воситалари бўлган ўсимликларни фақатгина тиббий ва илмий мақсадларда
фойдаланиш учун зарур бўлган миқдорларда етиштиришга кўрсатма
берилган.
1961 йилдаги Конвенциянинг айрим қоидалари гиёҳвандларни даволаш
ва реабилитация қилиш билан боғлиқ янги мажбуриятларни ўз ичига олади.
1925 ва 1931 йиллардаги конвенцияларнинг айрим қоидалари, яъни
ҳисоблашлар ва статистик маълумотлар тизимлари тўғрисидаги қоидалар
самарали бўлганлиги сабабли деярли ўзгаришларсиз сақланиб қолган. Илгари
қабул қилинган шартномаларнинг ўзгаришсиз қолган бошқа қоидаларига
импорт ва экспорт қилувчи давлатларнинг хукумат органлари экспорт ва
импорт қилиш учун аниқ рухсат беришлари тўғрисидаги хамда
хукуматларнинг шартномани амалга оширилиши тўғрисидаги ҳисоботларни
тақдим этишлари ва Бош котиб орқали шартномани амалга ошириш
мақсадида қабул қилинган миллий қонунлар ва қоидалар билан алмашиниш
хақидаги талаб тааллуқлидир. Шунингдек, гиёҳвандлик воситаларининг
ишлаб чиқарилиши ҳамда уларнинг савдоси ва тарқатилиши устидан назорат
326
қилиш тўғрисидаги қоидалар хам сақланиб қолди. Бундан ташқари, 1961
йилдаги Конвенция Рўйхатларига 1948 йилдаги Баённомага мувофиқ назорат
қилиш амалга оширилган янги синтетик гиёҳвандлик воситалари киритилди.
Турли назорат тартиботларини яратиш мақсадида 1961 йилдаги
Конвенцияга мувофиқ гиёҳвандлик воситалари тўртта гурухлар ёки
Рўйхатларга тақсимланган. Таърифга кўра, I ва II Руйхатларда санаб ўтилган
воситалар гиёҳвандлик воситалари бўлиб ҳисобланади. I Руйхат гиёҳвандлик
воситалари ашёнинг ҳар хил турларини (каннабис, каннабис смоласи
(гашиш), опиум, кока барги), опиатларни, экгонин-кокаин гурухидаги
гиёҳвандлик воситалари ва синтетик гиёҳвандлик воситаларининг катта
миқдорини ўз ичига олади. II Руйхат 1931 йилдаги Конвенциянинг II
гурухида санаб ўтилган гиёҳвандлик воситаларидан иборат бўлиб, унга
айрим синтетик гиёҳвандлик воситалари қўшилган. I ва II Руйхатларга
киритилган гиёҳвандлик воситаларининг тузлари ва изомерлари гиёҳвандлик
воситалари каби назорат қилинади. Гиёҳвандлик воситалари аралашмалари
сақлаган препаратлар ўз таркибида бўлган асосий гиёҳвандлик воситалари
каби назорат қилинади. III Руйхатга таркибидаги ўзига хос хусусиятлар
туфайли айрим назорат чораларининг амал қилиши доирасидан чиқарилган
гиёҳвандлик воситаларига тааллуқли препаратлар киради. IV Руйхат I
Руйхатда санаб ўтилган бир қатор гиёҳвандлик воситаларини ўз ичига олган
бўлиб, улар ўта хавфли ҳисобланади ва уларга нисбатан томонлар махсус
назорат чораларини қўллашлари эҳтимолдан ҳоли эмас. Гиёҳвандлик
воситаларини тўртта рўйхат бўйича тақсимлаш тўғрисидаги қарор турли
моддалар ва бирикмаларга нисбатан кўпрок ёки камроқ назоратни амалга
ошириш заруриятидан келиб чиққан.
1961 йилдаги Конвенцияга мувофиқ опиумни чекиш, истеъмол қилиш,
кока баргларини чайнаш, каннабис смоласини чекиш ва каннабисдан
нотиббиёт мақсадларида фойдаланиш тақиқланади. Тегишли давлатларга
ушбу эски одатларни тақиқлаш натижасида юзага келиши мумкин бўлган
маълум бир қийинчиликларни енгиб ўтишга имкон берадиган ўтиш даври
327
белгиланди. Мазкур йигирма беш йиллик ўтиш даври 1989 йилнинг
декабрида тугади.
1961 йилдаги Конвенция кейинчалик 1975 йилнинг 8 августида кучга
кирган 1972 йилдаги Баённома асосида мустаҳкамланди. 1972 йилдаги
Баённомада гиёҳвандлик воситаларининг ноқонуний ишлаб чикарилиши,
муомаласи ва истеъмол килинишининг олдини олишга доир фаолиятни
кучайтириш зарурияти уқтирилди. Шунингдек, унда гиёҳвандларга
даволаниш ва реабилитация билан боғлиқ хизматларни тақдим этиш
зарурлигига алоҳида эътибор қаратилади ҳамда даволаш, ўқитиш, кейинги
парваришлаш, реабилитация ва ижтимоий қайта тиклашни гиёҳвандлик
воситалари билан боғлиқ хуқуқбузарликни амалга оширган гиёхданларни
қамоққа олишнинг ўрнини босувчи ёки тўлдирувчи чора-тадбирлар сифатида
қўллаш лозимлиги таъкидланади. 1972 йилдаги Баённомада гиёҳвандлик
воситаларини назорат қилиш сохасида гиёҳвандлик воситалари назорати
бўйича Халқаро Қўмитанинг тутган ўрнига алоҳида эътибор қаратилди,
бунда унга тиббий ва илмий мақсадларда гиёҳвандлик воситалари бўйича
таклиф ва талаб ўртасидаги мутаносибликни таъминлаш ва гиёҳвандлик
воситаларини ноқонуний етиштириш, ишлаб чиқариш, тайёрлаш, унинг
муомаласи ва истеъмол қилишнинг олдини олишга доир чора-тадбирларни
амалга ошириш юзасидан масъулият юкланди.
1972 йилдаги Баённома билан тузатишлар киритилган 1961 йилдаги
Конвенцияга мувофиқ гиёҳвандлик воситалари назорати бўйича Халқаро
Қўмита тегишли мамлакатлар хукуматларининг розилиги билан ушбу
хукуматлар ўзларининг шартномавий мажбуриятларини бажаришлари учун
техник
ва
молиявий
ёрдам
кўрсатишни
Бирлашган
Миллатлар
Ташкилотининг тегишли органлари ва ихтисослаштирилган муассасаларига
тавсия этиши мумкин. Шунингдек, 1972 йилдаги Баённомага асосан
тузатишлар
киритилган
1961
йилдаги
Конвенцияда
гиёҳвандлик
воситаларини суиистеъмол қилиш билан боғлиқ муаммоларни ҳал этишга
328
қаратилган ҳамкорлик ва келишилган халқаро чора-тадбирлар зарурлиги хам
таъкидлаб ўтилган.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
