Book · May 020 citations reads 1,735 authors: Some of the authors of this publication are also working on these related projects

Халқаро бирликлар тизими 
 
1960 йили ўлчов ва оғирликларнинг ХИ Бош конференсияси Халқаро бирликлар 
тизимини қабул қилган бўлиб, мамлакатимизда буни СИ (СИ - Сйстeмe интeрнaтиoнaл) 
xалқаро тизими деб юритилади. Кейинги Бош конференсияларда СИ тизимига бир қатор 
ўзгартиришлар киритилган бўлиб, ҳозирги ҳолати ва бирликларга қўшимчалар ва 
кўпайтиргичлар ҳақидаги маълумотлар 1- ва 2-жадвалларда келтирилган. 
3.4. Бирликларни ва ўлчамларни белгилаш ва ѐзиш қоидалари
 
1. 
Катталикларнинг бирликларини белгилаш ва ѐзиш борасида стандартлар асосида 
меъѐрланган тартиб ва қоидалар мавжуд. Бу қоидалар ва тартиблар ГОСТ 8.417-81 да 
атрофлича ѐритилган. 
1-жадвал 
Катталик 
Бирлик 
Номи 
Ўлчамлиги 
Номи 
Белгиси 
Таърифи 
Узунлик 
Л
метр 
м 
Метр бу ѐруғлик 1/299792458 с вақт 
оралиғида вакуумда босиб ўтадиган масофа
Масса 
М 
кило-грамм 
кг 
Килограмм бу масса бирлиги бўлиб xалқаро 
килограмм-прототипининг массасига тенг
Вақт 
Т 
секунд 
с 
Секунд бу сезий - 133 атоми асосий 
ҳолатининг икки ўта нозик сатҳлари 
орасидаги бир-бирига ўтишига мувофиқ 

---

20 
келадиган нурланишнинг 9 192 631 770 
давридир
Електр
токи (eлектр 
токининг кучи) 
1 
ампер 
А 
Ампер бу вакуумда бир-биридан 1 м 
оралиқда жойлашган, чексиз узун, ўта кичик 
думалоқ кўндаланг кесимли икки параллел 
тўғри чизиқли ўтказгичлар-дан ток ўтганда 
ўтказгичнинг ҳар 1 м узунлигида 2

10
-7
Н га 
тенг ўзаро таъсир кучини ҳосил қила
оладиган ўзгармас ток кучи
Термодинамик 
ҳарорат 
θ 
келъвин 
К 
Келъвин бу термодинамик ҳарорат 
бирлиги бўлиб, у сувнинг учланма нуқтаси
термодинамик ҳароратнинг 1/273,16 қисмига 
тенг
Модда 
микдори 
Н 
молъ 
мoл 
Молъ бу массаси 0,012 кг бўлган углерод- 12 
да қанча атом бўлса, уз таркибига шунча 
eлементларини 
олган тизимнинг модда
миқдоридир. 
Молъни 
тадбиқ 
этишда 
eлементлари гуруҳланган бўлиши лозим ва 
улар атом, молекула, ион, eлектрон ва бошқа 
заррачалар гуруҳларидан иборат бўлиши 
мумкин
Ёруғлик кучи 
Ж 
кандела 
cд 
Кандела бу берилган йўналишда 540-10 Ќз 
частотали 
моноxрама-тик 
нурланишни 
тарқатувчи ва шу йўналишда eнергетик 
ѐруғлик кучи 1/683 
W/ср
ни ташкил eтувчи 
манбанинг ѐруғлик кучидир
Изоҳлар: 
1. Келъвин температурасидан (белгиси Т) ташқари т=Т-Тo ифода билан аниқланувчи 
Селъсий температураси (белгиси т) қўлланилади, бу йерда таърифи бўйича Т=273,15 К. 
Келъвин температураси келъвинлар билан Селъсий температураси - Селъсий градуслари 
билан ифодаланади
 
(xалқаро ва ўзбекча белгиси °С). Ўлчови бўйича Селъсий градуси 
келъвинга тенг. Селъсий градуси бу «келъвин» номи ўрнига ишлатиладиган маxсус ном. 
2. Келъвин температураларининг айирмаси ѐки оралиғи келъвинлар билан 
ифодаланади. Селъсий температураларининг айирмаси ѐки оралиғи келъвинлар билан ҳам, 
Селъсий градуслари билан ҳам ифодалашга руxсат eтилади. 
3. Халқаро амалий температура белгисини 1990 йилги xалқаро температура 
шкаласида ифодалаш учун, агар уни термодинамик температурадан фарқлаш лозим бўлса, 
унда термодинамик температура белгисига «90» индекси қўшиб ѐзилади (масалан, 
Т
90
 
ѐки 
т
90
)