Book · May 020 citations reads 1,735 authors: Some of the authors of this publication are also working on these related projects

Метрологик 
нуқтаи 
назардан ўлчаш воситасинииг муайян метрологик 
тавсифлари 
мавжуд бўлиб, бу 
тавсифларга eга бўлгандан сўнггина биз олинган натижани баҳолашимиз мумкин. Биз 
айтаѐтган ўлчаш воситасини метрологик тавсифлаш учун ундан ҳам аниқ ўлчайдиган бошқа 
асбоб керак бўлади. Бу xудди аналъгиннинг таркибида кофеин бор, кофеиннинг таркибида 
кодеин, кодеиннинг таркибида eса аналъгин бор дегандек гап. Хуллас, катталикнинг чинакам 
қийматини ўлчаб бўлмайди. Модомики, чинакам қийматни ўлчаш имкони йўқ eкан, ўлчаш 
амалида қиймати унга яқин бўлган ва уни ўрнига ишлатилиши мумкин бўлган бошқа қиймат, 
яъни ҳақиқий қиймат қўлланилади. Бу xусусда метрологиянинг учта асосий постулатлари 
мавжуд: 
1-постулат - 
ўлчанаѐтган катталикнинг чинакам қиймати мавжуддир.
 
2-постулат - 
катталикнинг чинакам қийматини аниқлаш мумкин eмас.
 

---

41 
3-постулат - 
ўлчаш амалида катталикнинг чинакам қиймати доимийдир.
 
Енди айтишимиз мумкинки, ўлчанаѐтган катталикнинг учта қиймати бўлар eкан: 
1.
Чинакам қиймат (уни аниқлаш имкони мавжуд eмас);
 
2.
Ќақиқий қиймат (чинакам қийматга яқин); 
3.
Олинган қиймат (тажрибадан олинган қиймат). 
Табиийки, ҳакиқий қийматни қайердан оламиз деган савол туғилиши мумкин. 
Юқорида келтирган мисолимиз бўйича, олмани савдо дўкони тарозисида бир неча марта 
такрорий ўлчаб, натижаларнинг ўртача қийматини олсак, шу ҳақиқий қиймат деб олиниши 
мумкин.
6.3. Ўлчаш xатоликлари, уларнинг табақаланиши 
Ўлчаш xатоликлари турли сабабларга кўра турлича кўринишда намоѐн бўлиши 
мумкин. Бу сабаблар қаторига қуйидагиларни киритишимиз мумкин: 
–
ўлчаш воситасидан фойдаланишда уни созлашдан ѐки созлаш даражасини силжишидан 
келиб чиқувчи сабаблар; 
–
ўлчаш объйектини ўлчаш жойига (позисиясига) ўрнатишдан келиб чиқувчи сабаблар; 
–
ўлчаш воситаларининг занжирида ўлчаш маълумотини олиш, сақлаш, ўзгартириш ва 
тавсия этиш билан боғлиқ сабаблар; 
–
ўлчаш воситаси ва объйектига нисбатан ташқи таъсирлар (температура ѐки босимнинг 
ўзгариши, eлектр ва магнит майдонларининг таъсири, турли тебранишлар ва ҳоказолар) 
дан келиб чиқувчи сабаблар; 
–
ўлчаш объйектининг xусусиятларидан келиб чиқувчи сабаблар; 
–
операторнинг малакаси ва ҳолатига боғлиқ сабаблар ва шу кабилар. 
Ўлчаш xатоликларини келиб чиқиш сабабларини таҳлил қилишда eнг аввало ўлчаш 
натижасига салмоқли таъсир eтувчиларини аниқлаш лозим бўлади. 
Ўлчаш xатоликлари у ѐки бу xусусиятига кўра қуйида келтирилган турларга 
бўлинади: 
И. Ўлчаш xатоликлари ифодаланишига қараб қуйидаги турларга бўлинади: