Book · April 021 citations reads 54 1

Ko‘mirlarni qayta ishlashda germaniyning holati

Agar ko ‗mir to‗liq yoqilsa, germaniyning asosiy miqdori hosil bo‗luvchi shlak va kullarda qoladi. Masalan, tarkibida 0,009% germaniy bo‗lgan ko‗mir yoqilsa, unda germaniy quyidagicha taqsimlanadi:

• 
  shlaklarda—51,7%;
  
• 
  kullarda —19,0 %;
  
• 
  changlarda — 0,25% ;
  
• 
  germaniyning turli gazlar bilan yo‗qolishi — 29,0%.
  

Agar ko‗mir kam havo ishtirokida yoqilsa (gazogenerator asboblarida), germaniyning tarqalishi boshqacha bo‗ladi, ya‘ni 75% uchuvchan gaz va changlarda, 25% shlak va kullarda bo‗ladi. Jarayonning bu holda kechishi qaytarilish muhitda uchuvchan GeO (monokis) hosil bo‗lishidir. Chang va kuyindilarda hosil bo‗lgan germaniy ayrim vaqtlarda 0,1% ni tashkil qiladi. Masalan, ishlab chiqarish korxonalarida GeO₂ ning miqdori 0,29–1,24% ni tashkil qiladi, changlarda esa GeO₃ 0,38–0,75% miqdorda bo‗ladi.
Koksakimyoviy zavodlarda germaniy ammiakli suvlarda va smolali mahsulotlarda bo‗lishi mumkin.
Har xil turdagi xomashyolardan germaniyni ajratish. Boshlang‗ich xomashyoning tarkibiga qarab, germaniyga boy konsentratlardan mahsulotlarni tayyorlashda turli usullar qo‗llaniladi. Korxonalarda asosan boyitilgan mahsulotlardan texnik germaniy IV-xloridi ishlab chiqariladi, so‗ng u tozalanadi.

Tarkibida germaniy bo‘lgan mahsulotlarga birlamchi ishlov berish usullari

1. 
   Eritmalardan germaniy ajratib olish usuli asosan sulfldli material uchun qo‗llaniladi. Bunday usulda avval material kuydiriladi, so‗ng uni sulfat kislotasi bilan ishqorlanadi, unda qo‗rg‗oshin ajralib chiqadi (PbSO₄ holida). Sulfatli eritmaga rux changi qo‗shilib qotirilsa, germaniy mis va margimush bilan birga cho‗kmaga tushadi, eritmada esa kadmiy va boshqa metallar qoladi.
   
2. 
   Germaniy sulfidi (GeS) yoki monokisi (GeO) holida uchirish usuli germaniyni ruda konsentratlaridan, changlar tarkibidan yoki boshqa xomashyolardan ajratib olishda qo‗llaniladi. Bunda sulfidlashda oltingugurt yoki pirit ishlatiladi.
   
3. 
   Sulfatlash usulida mahsulot sulfat kislotasi bilan 450—500⁰C qizdirilib, olingan mahsulot kuchsiz sulfat kislotasi bilan ishqor- lanadi va eritmadan germaniy ajratib olinadi. Bu usulda mahsulot tarkibidagi margimushning asosiy qismi qizdirish natijasida As₂O₃ holida uchib ketadi.
   
4. 
   Natriy ishqori bilan suyultirish usulida eritmada natriy germanat hosil bo‗lib, uni suv bilan ishqorlash natijasida suvda eruvchi moddalar qatorida eritmaga o‗tadi. Hosil bo‗lgan eritmadan, ma‘lum pH muhiti oralig‗ida gidratlangan germaniy ikki oksidi ajratib olinadi.
   
5. 
   Qaytaruvchilar bilan suyultma hosil qilish usuli mis yoki temir qotishmalari tarkibidagi germaniyni boyitishga asoslangan bo‗lib, qotishmani xlorid kislotasida qayta ishlash orqali undan germaniy ajratib olinadi.