Book · April 021 citations reads 54 1

– rasm. Kaliy perranatini qayta durlash orqali tozalash texnologiyasi.

Hozirgi vaqtda yangi markadagi ionitlar qo‗llanilib kelinmoqda. AB- 17ON turlardagi aniollar ishlatilmoqda.

3. – rasm. Reniyning sorbsiyalash texnologiyasi.

2. 
   Selen va tellur metallurgiyasi. Eritmalardan selen va tellur elementlarini ajratish texnologiyasi.
   

Bu elementlar oltingugurtning analoglari bo‗lib, kimyoviy xossalari jihatidan bir-biriga juda o‗xshab ketadi. Tabiatda ularning turli birikmalari oltingugurt birikmalari bilan, qo‗rg‗oshin, simob, mis va kumush metallari bilan birga uchraydi. Ular sulfat kislota sanoatida qo‗shimcha mahsulot sifatida hosil bo‗ladi va misni elektroliz qilish yo ‗li bilan tozalashda elektrolitda cho ‗kib qolgan shlakdan ajratib olinadi.

Selen va tellurning bir necha allotropik shakl o‗zgarishi bor: amorf selen qizil tusli, amorf tellur esa qo‗ng‗ir tusli kukunlardir. Ularning durlash shakl o‗zgarishlari amorf shakl o‗zgarishlariga qaraganda barqarordir.
Bu elementlar hozircha uncha ko‗p ishlatilmaydi. Selen o‗zgaruvchan elektr tokini o‗zgarmas elektr tokiga aylantiruvchi asboblar – to‗g‗rilagichlar tayyorlashda, shisha sanoatida, kauchukni vulkanizatsiya qilishda va fotografiyada ishlatiladi. Selenning elektr o‗tkazuvchanligi nur ta‗sirida oshadi. Uning shu xossasi tufayli undan optik va elektr signal asboblari, termoelementlar va televizorlar tayyorlashda foydalaniladi. Tellur, asosan, rangdor metallarning maxsus qotishmalarini tayyorlashda ishlatiladi. Qo‗rg‗oshinga ozgina tellur qo‗shib tayyorlangan qotishmadan yasalgan sim elastik, kimyoviy reagentlarga chidamli va mustahkam bo‗ladi.
Bu elementlar havoda buzilmaydi, suvda va suyultirilgan kislotalarda erimaydi, faqat konsentrlangan nitrat kislotada, zar suvida va konsentrlangan ishqorlar eritmasidagina eriydi. Bu elementlar ham oksidlovchi-qaytaruvchilardir. Kuchli qaytaruvchilar ta‘sirida oksidlovchilardir:

2Na + Se = Na₂Se

Aksincha, kuchli oksidlovchilar ta‘sirida qaytaruvchilar bo‗ladi, bu vaqtda ular 4 ⁺ yoki 6 ⁺ valentlikkacha oksidlanadi:

Te + O₂ = TeO₂ Se + 3F₂ = SeF₆
Selen bilan tellur qizdirilganda ko‗pchilik metallar bilan bevosita birikib, sulfidlarning analoglari bo‗lgan selenidlar va telluridlar hosil qiladi: K₂ Se, K₂Te. Bu tuzlarga suyultirilgan kislota ta‘sir ettirib, H₂S ning analogi bo‗lgan vodorod selenid — H₂Se va vodorod tellurid — H₂Te hosil qilinadi. Ular suvda erib, H₂S dan ko‗ra kuchliroq kislotalar hosil qiladi. Bu kislotalar H₂S ga qaraganda kuchliroq qaytaruvchilar hamdir.
Bu elementlar havoda (yoki kislorodda) yonib, selenit angidrid SeO₂ va selenat angidrid SeO₃, tellurit angidrid TeO₂ va tellurat angidrid TeO₃ hosil qiladi. Bu angidridlar ham SeO₂ va SO₃ singari, suvda erib, tegishli kislotalar hosil qiladi. Masalan, H₂SeO₃ — selenit kislota, H₂TeO₃ — tellurit kislota. Selenit va tellurit kislotalar H₂SeO₈ ga qaraganda kuchsizroq kislotalardir. Birikmalarda oltingugurt S⁶⁺ ga oson, to‗rt valentli oltingugurtga esa qiyin aylanadi. Shuning uchun S⁴⁺ birikmalarining qaytarish xossalari oksidlash xossalaridan kuchliroqdir. Se⁴⁺ va Te⁴⁺ ning birikmalarida bu homing aksi kuzatiladi. Ular musbat olti valentlikka (Se⁶⁺ va Te⁶⁺ ga) juda qiyinlik bilan, faqat kuchli oksidlovchilar vositasidagina, neytral atomga (nul valentlikka) esa oson aylanadi. Shunga ko‗ra, Se⁴⁺ va Te⁴⁺ ning birikmalari uchun oksidlash xossalari xarakterlidir.
TeO₃ oksid tellurat kislota H₂TeO₄ (kuchsiz kislota) hosil qiladi.
Bu kislota kuchli oksidlovchidir. Ular oq tusli, suvda yaxshi eriydigan kristall moddalardir. Selenit va selenat, tellurit va tellurat kislotalar va ularning tuzlari selenit va selenatlar, tellurit hamda telluratlar sulfit va sulfat kislota, sulfit va sulfatlarga o‗xshab ketadi.
Poloniy elementi radioaktiv modda bo‗lib, uning xossalari uncha yaxshi tekshirilgan emas. Biz bu elementga to‗xtalib o‗tirmaymiz.