Боҳодир эшов

"ўн ўқ эли"
бошқарувини қайта тиклашга ҳаракат қилиб, қабила
бошлиқларини ўзига шахсан тобе қилиш мақсадида ислоҳотлар ўтказди. 
Ундан ташқари, амалдаги назоратни амалга ошириш мақсадида Ишбара ҳар 
бир мулкка хоқон уруғи аъзоси -
шодни
жўнатади. Шодлар қабила
зодагонлари билан ҳеч қандай алоқада бўлмай, уларниг марказий ҳокимиятга
интилишини кўзатиб борган. Бу маҳаллий ҳокимларнинг сиѐсий 
ташаббусларини ниҳоятда чегаралаб қўяр эди. Аммо, Ишбара Элтериш Шер 
бошчилигидаги ҳоқонлик ҳокимиятининг ҳарбий-сиѐсий лаѐкати қарам
мулклар ва қабилаларни ушлаб туришга кодир эмас эди. 638 йилда дулу 
қабиласи ўзларига жўнатилан шодни ҳоқон деб эълон қилдилар. Шундан сўнг 
дулу ва нушиби қабилалари ўртасида оғир ва қонли урушлар бўлиб ўтиб
ғарбий ҳоқонлик икки қисмга бўлиниб кетди. Шундай бўлсада, ҳоқонликдаги
қабилалараро ва сулолалараро урушлар 17 йил (640-657 йй.) давом этди.
Шундай қилиб, VII
 
асрнинг ўрталарида Ғарбий турк ҳоқонлиги 
заифлашиб бир неча қисмларга бўлиниб кетди. Вазиятдан фойдаланган 
Хитойнинг Тан империяси қўшинлари 657-659 йилларда Еттисувга бостириб 
кирдилар. Хитой босқинчиларига қарши курашлар узоқ йиллар давом этди. 
Фақатгина VII
 
асрнинг охирларига келиб ҳоқонлик ўз мустақиллигини 
тиклашга муваффақ бўлди ва хитойликлар вакили Хусрав Бўришод 
мамлакатдан хайдаб юборилди.
Давлат бошқаруви. 
Турк ҳоқонлигида давлатнинг олий ҳукмдори 
"ҳоқон"
унвонига эга бўлган. Хитой манбалари маълумотларига кўра,
туркийлар хонни тахтга ўтқазишда махсус маросим ўтказишган. Яъни, 
амалдорлар бўлажак хонни кигизга ўтқазиб, қуѐш юриши буйлаб 9 маротаба 
айлантирганлар, иштирокчилар эса уни қутлаб ва улуғлаб турганлар. Сўнгра 
хонни отга ўтқазиб, бўйнига ипак мато боғлаганлар ва ундан "Сиз неча йил 
хон бўлмоқчисиз?" деб сўраганлар. У неча йил хон бўлишини айтган ва шу 
муддат тугагач тахтдан кетган. 
Қадимги туркий афсоналарда берилишича, туркларнинг тасаввурига 
кўра, давлатчиликнинг маркази, давлатни ўз қўлида бирлаштирувчи шахс 
ҳоқон ҳисобланган. Бошқарувда ҳоқонларнинг ҳукмрон сулоласи асосий 
бўлиб у учта куч - осмон (тангри), ер-сувнинг куч ва иродаси ҳамда турк 
халқининг яратувчанлик фаолияти туфайли юзага келтирилади.