Боҳодир эшов

вилоят, туман, 
кент
халқ шўроларининг кенгашлари ва уларнинг ижроя қўмиталаридан 
ташкил топган. 
БХСРдаги қишлоқ, овул доирасидаги маҳаллий ҳокимият қишлоқ ва 
овул аҳолисининг умумий йиғилиши орқали амалга оширилган. У 
оқсоқол
томонидан чақирилган ва оқсоқол 
қишлоқ, овул
аҳолиси умумий йиғилиши 
томонидан бир йил муддатга сайланган. 
1921 йил 18-23 сентябрда Бутунбухоро халқ вакилларининг II 
қурултойи бўлиб ўтди ва унда 
БХСР Конституцияси
қабул қилинди.
Кириш, 16 та боб, 5 та бўлим ва 79 моддадан иборат ушбу конституция 
БХСР фуқароларининг ҳуқуқ ва эркинликларини қонун йўли билан 
мустаҳкамлади. Унда давлатни идора этиш учун халқнинг барча вакиллари 
иштирок этиши алоҳида таъкидлаб қўйилди, хусусий ва савдо эркинликлари 
ўз ифодасини топди. 
Конституция БХСР ҳудудида яшовчи барча фуқароларга тенг сиѐсий 
ҳуқуқлар берди. Конституцияга кўра, БХСРнинг олий органи – Бутунбухоро 
халқ вакиллари қурултойи бўлиб, у ҳар 2000 сайловчига бир вакил 
сайланадиган 350 аъзодан иборат эди. 

---

425 
Қурултой ҳар йили бир марта чақирилар, унда республика 
конституциясини қабул қилиш ва унга ўзгартиришлар киритиш, ҳукуматнинг 
ҳисоботи ва давлат бюджетини тасдиқлаш каби муҳим масалалар кўрилар эди. 
Конституцияга кўра, қурултойлар ўртасида қонун чиқарувчи ва назорат 
қилувчи олий орган Бутунбухоро МИК ҳисобланиб, Халқ Нозирлар Шўроси 
давлат ҳокимиятини ижро қилувчи ва бошқарувчи олий орган сифатида ўз 
вазифасини сақлаб қолди. Халқ Нозирлари Шўроси таркибига раис ва халқ 
нозирлари кирган. Халқ нозирликлари – адлия, ички ишлар, ҳарбий ишлар, 
маориф, соғлиқни сақлаш, меҳнат ва ижтимоий таъминот, савдо ва саноат, 
молия, деҳқончилик, давлат назорати таркибида ташкил этилган. 
Қ.Ражабов тадқиқотларига кўра, БХСРнинг ҳудуди 182,2 минг км² 
бўлиб, 1920 йилда аҳолиси қариб 3-3,5 млн., 1922 йилда 2,8 млн. киши бўлган. 
Бухоро республикасида асосан 65% ўзбеклар, шунингдек, 14% тожиклар, 9% 
қозоқлар, 7% туркманлар, 1,1% форслар ва бошқа халқлар яшаганлар. 
БХСРда 1920 йил сентябрида бошлаб миллий валюта муомалага 
киритилиб, 1922 йил охирида пул ислоҳоти ўтказилган бўлса-да, 1923 йил 
ѐзидан бошлаб миллий валюта Россия рублига алмаштирилди. 
БХСР ҳукумати жамиятни демократик тарзда янгилаш учун солиқ 
тизимини ислоҳ қилди. Амирлик давридаги турли солиқ ва ўлпонлар бекор 
қилинди. 1921 йил 26 ноябрда Бутунбухоро МИК ―БХСРдаги давлат 
солиқлари тўғрисида қонун‖ қабул қилиб, унга кўра, 5 та солиқ тури – ушр 
(ҳосилнинг ундан бир қисми), закот (чорванинг қирқдан бир қисми), 
ҳунармандчилик устахоналари учун солиқ, савдогарлардан божхона солиғи, 
турли ҳужжат ва шартномалар тузилганда махсус солиқ олинадиган бўлди. 
Россиядаги большевистик ҳукумат БХСР ҳукуматига доимий равишда 
тазйиқ ўтказиб келди. 1923 йил 3 июнда Москвадан келган бир гуруҳ 
комиссия БХСР ҳукумати ишларидан қониқмаѐтганлиги ҳамда ―социалистик 
ўзгаришларни‖ жадаллаштириш лозимлигини таъкидладилар. Бухоро 
ҳукуматида коммунистларнинг таъсири тобора кучайиб бориб, ҳукумат 
таркиби ―тажрибали совет ходимлари‖ билан тўлдириб борилди. Натижада 
1924 йил 18-20 сентябрда бўлиб ўтган Бутунбухоро халқ вакилларининг V 
Қурултойида БХСР